Cam Süsleme Sanatı – Vitray nedir

CAM SÜSLEME (VITRAY) SANATININ GELIŞIMI

Cam süsleme sanatı, çok eski zamanlardan beri bilinmektedir. Antik Çağ’a kadar bu sanat kullanılıyordu. Cam süsleme sanatı aslen Doğu Akdeniz’den gelmektedir. O zamanlarda da cam üretimi yapılıyordu. Kalın ve küçük boyuttaki camlar, mermerler, bronzlar ve küçük cam parçaları ile birlikte bu sanat ortaya çıktı. En eski boyalı vitray örnekleri 9. ve 10.yy’da bulunmuştur. Daha sonra vitray gotik mimarlığının yayılmasına koşut bir gelişme göstermiştir.

1260 yıllarında yeni bir dönem başladı. Bu tarihte vitray çok canlı ancak ışığı daha az geçiren renklerden yapılıyordu. Osmanlı Devleti de yapılarında Cam süsleme sanatını kullanmıştır. Cami, konak, saray, türbelerde vs. Rastlamak mümkündür. Özellikle bu yapıların tepelerinde görülen camlarda birleştirici madde olarak alçı kullanılmıştır. Topkapı Sarayı, Şehzade Türbesi, Süleymaniye Camii, Yeni Cami bunlara örnek olarak gösterilebilir.

Günümüzde vitray giderek önem kazanmış, özellikle iç mimarlıkta daha çok kullanılmaya başlanmıştır.

Türk Vitray Tarihi

Anadolu uygarlıklarından elde edilen cam işçiliğinin en seçkin örnekleri günümüzde "cam"ın tarihi gelişimi konusuna ışık tutmaktadır. Çeşitli model ve formlarda vitray, Selçuklular döneminde geliştirilmiştir. Osmanlı İmparatorluğu döneminde İstanbul’un fethiyle camcılığın merkezi bu kent olmuştur. Çeşm-i bülbül, Beykoz işi bu dönemden günümüze ulaşabilen tekniklerden bazılarıdır.

Anadolu’da camın ilk kez gözboncuğu olarak üretimi İzmir-Görece köyündeki ustalar tarafından gerçekleştirilmiştir. Anadolu’nun her tarafında temelinde nazar inancı olan cam boncukları görmek mümkündür. Nazarlık yoluyla canlı veya nesneye yönelen bakışların dikkatinin başka bir nesneye yöneleceğine inanılır. Bu nedenle nazar boncuğundan yapılan nazarlıklar canlının veya nesnenin görünen bir yerine takılır.

TÜRK CAM SANATI

Artuklar ve Selçuklular zamanında başlayan Türk cam sanatı Osmanlı döneminde gelişerek devam etmiş ve 19. Yüzyılda en parlak dönemine ulaşmıştır. Bu yüzyılda İstanbul’da çok orijinal ve mahalli karakterde cam eşya yapan atölyelerin ortaya çıktığını görüyoruz.

Bunların ilki Beykoz civarında bir mevlevi dervişi olan Mehmet dede tarafından kurulmuştur.

Bu atölye ve daha sonra benzeri diğer atölyelerde alışılagelmiş cam eşyanın yanısıra üzerleri yaldızlı nakışlarla süslenmiş beyaz, süt rengi ya da saydam olmayan mavi renkte bir cam hamurundan yapılmış fincan, sürahi, bardak, vazo, reçellik, gülabdan, şamdan ve çeşmibülbüller imal edilmiştir. O dönem yaygın olarak kullanılan bu mamullerle üretildikleri yerle ilintili olarak Beykoz adı verilmiştir.
Zamanla çok sevilen bu ürünler İran, Suriye, Lübnan, Yunanistan, Kıbrıs, Tunus, Mısır ve Hindistan’a kadar yayılmıştır. Ancak gerçek Beykoz’lar lambaya tutulduklarında aksettirdikleri kırmızı bir ışıkla diğerlerinden ayrılırlar.

6 Haziran 1998 tarihinden itibaren Antalya-Kaleiçi’ndeki Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü’nde sergilenmekte olan 19. yüzyıl dönemi Türk cam sanatı eserleri koleksiyonu büyükelçi Fuat Bayramoğlu ve eşi Nesteren Bayramoğlu tarafından görevli bulundukları Tahran’da oluşturulmuştur.

CAM SÜSLEME (VITRAY) TEKNIKLERI

Cam süsleme sanatında uygulanan 5 teknik vardır:

Mozaik vitray:

Mozaik vitrayın yapımı için gerekli olan malzemeler;
beyaz cam materyalleri,
transparan cam vitray boyası,
siyah cam vitray boyası,
fırça, siyah kontur,
40*30* mat cam

40*30 ebatlarında olan camın mat tarafına siyah konturla eskiz çizilir, çizilen eskizin içi fırça yardımı ile transparan cam vitray boyası ile boyanır. Boyanan bölgelere camlar serpiştirilir ve kurumaya bırakılır. Kuruduktan sonra eskiz siyah cam vitray boyasıyla boyanır. Bir süre daha kuruduktan sonra çerçeve yapılır.

Macunlu vitray:
Macunlu vitrayın yapımı için gerekli olan malzemeler;
yapılacak yerin ebadı kadar cam alınır,
selülozik vernik,
selülozik tiner,
renkli camlar,
elmas, macun,
ispirtolu kalem,
pense
ve silikon

Öncelikle eskiz çizilir ve renklendirilir. Eskiz camın altına yerleştirilir. Rengine göre cam alınır, eskizin üzerinde çizilir, sonra elmas yardımı ile cam çizilen yerden kesilir. Fazla parçalar pense ile alınır ve kesilen cam yerine koyulur. Bütün parçalar bu şekilde kesildikten sonra renkli camlar selülozik vernikle camdaki yerlerine yapıştırılır. Bu işlem de bittikten sonra camların araları macun ile doldurulur. Macun kuruduktan sonra selülozik tinerle silinir. Biten cam yapılan yere silikonla
yapıştırılır. Renkli camlar bu iki camın arasında kalır.

Kurşunlu vitray:
Kurşunlu vitrayın yapımı için gerekli olan malzemeler;
renkli camlar,
elmas,
ispirtolu kalem,
pense,
havya,
kurşun,
pamuk,
lehim,
selülozik tiner

Öncelikle eskiz çizilir ve renklendirilir. Çizilen eskiz masa üstünde
sabitleştirilir, bir köşesi iki kurşunla havya yardımı ile lehim yapılır.
Rengine göre camlar alınır, eskizin üzerinde çizilir, sonra elmas yardımı
ile cam çizilen yerden 1,5 mm dıştan kesilir. Fazla parçalar pense ile
alınır ve cam kurşuna yerleştirilir. Açıkta kalan kısmı da kurşunla
birleştirilip lehim yapılır. Lehim yapılan yer pamuk yardımıyla silinir.
Işlem bu şekilde devam eder. Biten cam selülozik tinerle silinir ve yapılan
yere yapıştırılır.

Boyalı vitray:
Boyalı vitray için gerekli olan malzemeler;
cam vitray boyaları,
fırça,
kontür

Eskiz çizilir ve renklendirilir. Eskiz camın altına yerleştirilir ve kontür ile çizilir. Daha sonra oluşturulan renkler boyanır ve işlem biter.

Boyalı vitrayın başka bir tekniği de var. Yukarıdaki malzemeler aynen kullanılıyor. Ancak cam vitray boyası yerine fuxy cam vitray boyası ve leitz (şeffaf dosya)…

Eskiz çizilir ve renklendirilir. Çizilen eskizin üzerine leitz yerleştirilir. Kontürle eskiz üzerinden geçilir.Kuruduktan sonra fuxy boya ile renklendirilir. 4-5 saat kuruduktan sonra eskiz leitz üzerinden çıkartılır. Istenilen yere yapıştırılır.

Tifani vitray:
Tifani’nin yapımı için gerekli olan malzemeler;
renkli camlar,
elmas,
ispirtolu kalem,
pense,
havya,
bakır folyo,
lehim