Ahiret Yolcusu
AZÂT ETMEK
Serbest bırakmak, salıvermek; köle veya cariyeyi hürriyetlerine kavuşturmak demektir.
İslâm’ın indiği dönemlerden çok önceleri yeryüzünde mevcut ve yaygın bir olgu olan köleliği, İslâm dini tedricen tasfiye etmeyi hedeflemiştir. Bu amaçla, köleliğin sun’î kaynaklarını kaldırmış, bunun yanında, sürekli olarak ve değişik vesilelerle köle azat etmeyi teşvik etmiştir.
Kur’ân’da, köleleri hürriyete kavuşturmak için mal harcamak gerçek iyilik olarak tanımlanmış (Bakara, 2/177), zekat gelirlerinden bir kısmı, kölelerin azat edilmesine ayrılmıştır (Tevbe, 9/60). Bunun yanında, hataen adam öldürme (Nisâ, 4/92), yemini bozma (Mâide, 5/89), zıhar (Mücadele, 57/3), Ramazan orucunu kasten bozma hallerinde keffaret olarak yapılması gerekenler arasında köle azat etmek sayılmıştır.
Kur’ân ve sünnette kölelerin azat edilmelerinin devamlı olarak teşvik edilmesinin yanında, kölelerle anlaşma yapılarak (bk. Mükatebe) veya ölüme bağlı bir tasarrufla (bk. Müdebber) azat edilmesi, cariyenin efendisinden çocuk doğurması (bk. Ümmü Veled) halinde hürriyetine kavuşması sistemi getirilmiştir. (İ.P.)
Bir tasavvuf terimi olarak azât, sâlikin benliğinden ve sıfatlarından fâni olup Hakk’ın zât ve sıfatlarıyla bekâ bulduğu mahviyet makamına denir. Allah’a tam anlamıyla kul olan O’ndan başkasına kul olmaktan kurtulur. Bundan dolayıdır ki, maddî ve süflî arzuların köleleştiremediği kimselere de âzat adı verilmektedir. Kişi hangi mertebeye ulaşırsa ulaşsın dinî sorumluluklardan kurtulamaz. Belli bir mertebeye ulaştıktan sonra dinî yükümlülüklerin kalktığını ileri sürmek, dini inkâr anlamı taşıdığından küfürdür. (M.C.)