Hayalet
Kadere İmanın Manası
Her müslümanın kadere onun tatlısına, acısına, hayrına ve şerrine iman etmesi gerekir. Kadere imanla Allah’ın ezeli ilmine, her şeye nüfuz eden kudretine iman kastedilmektedir.
Bunun izahında Şeyhülislam şöyle demektedir:
“Kadere iman iki derece üzeredir ve her derece iki hususu içermektedir:
a) Allah’ın ezelden beri mevsuf olduğu ezeli ilmi ile mahlûkatın nasıl amel edeceklerini bildiğine itikat etmektir. Ayrıca itaat ve isyandan bütün hallerini, tüketecekleri rızk ve ecellerini de bildiğine iman etmektir. Sonra Allah mahlûkatın kaderlerini levhi mahfuza yazmıştır. Allah önce kalemi yarattı ve ona yaz emrini verdi.
Kalem:
−Ne yazayım ya Rab, dedi? Allah:
−“Kıyamete kadar olacak her şeyi yaz” buyurdu. İnsana isabet eden şey, mutlaka isabet edecektir, isabet etmemesi diye bir durum söz konusu değildir. İsabet etmeyecek şeyin de isabet etmesi söz konusu değildir. Kaderle ilgili yazı kurudu ve sayfalar dürüldü. Allah şöyle buyurmuştur:
“Bilmez misin Allah göklerde ve yerde ne varsa hepsini bilir. Bu, bir kitap içinde (levhi mahfuzda)dır. Bu Allah’a çok kolaydır.”
Hac: 70
“Ne yerde ne de kendi canlarınızda meydana gelen hiçbir musibet (vb. bir şey) yoktur ki biz onu yaratmadan önce bir kitapta yazılı olmasın. Doğrusu bu Allah’a kolaydır.”
Hadid: 22
b) Allah’ın her şeye nüfuz eden meşietine ve her şeyi kuşatan kudretine iman etmektir. Bunun anlamı; Allah’ın olmasını dilediği olur, dilemediği de olmaz. Göklerde ve yeryüzünde ne kadar kıpırdanma, ne kadar sükun varsa hepsi de Allah’ın meşieti iledir. Mülkünde istemediği olmaz. O, her şeye kadir. Yeryüzünde ve gökyüzünde ne kadar mahlûkat varsa şüphesiz ki Allah onların yaratıcısıdır. Allah’tan gayrı onların bir yaratıcısı ve Rabb’i yoktur. Bununla beraber kullara, kendine ve Rasulüne itaat etmelerini emretti ve itaat etmemeyi yasakladı. Adalet sahibi ihsan eden muttakileri sever, iman edip salih amel işleyenlerden razı olur. Kâfirleri sevmez, fasık toplumdan razı olmaz. Fuhşuyatı emretmez, kullarının küfür işlemesine razı olmaz, fesadı asla sevmez kullar gerçek anlamda yaptıklarının failidir, Allahu Teâlâ ise fiillerinin yaratıcısıdır. Kul mümin, kâfir, muttaki, facir, namaz kılan oruç tutan olarak amel eder. Kulun amelleri kudreti ve iradesi vardır. Allahu Teâlâ hem onların hem de kudret ve iradelerinin yaratıcısıdır.’
Ravda Şerhu Akidetu’l-Vasitiyye: 352-353
Şeyhülislam’ın bu sözlerinden kadere imanın dört mertebeye şamil olduğu anlaşılmaktadır. Onlar:
1) Allah’ın ilminin ezeli oluşuna iman. Çünkü Allah kulların amellerini onlar daha amel etmeden önce bilmiştir.
2) Onların levhi mahfuzda var olduğuna iman.
3) Allah’ın her şeye nüfuz eden meşietine ve kuşatıcı kudretine iman.
4) Mahlûkatın hepsini var eden Allah’tır O’nun gayrı ise mahlûktur.
İman edilmesi vacip olan kaderin hayır ve şerri ise bunun insan ve mahlûkata nispeti sebebiyledir. Ancak Allah’a nisbetle kaderin tamamı hayırdır, şer O’na nisbet edilmez. Allah’ın ilmi, meşieti, yazması, eşya ve mahlûkatı yaratması bunların hepsi hikmettir, adalettir, hayırdır ve rahmettir. Şer Allah’ın sıfat ve fiillerinden hiçbir şeye girmez. Aynı zamanda Allah’ın zatına noksanlık ve şer ilhak olmaz. Mutlak kemal ve tam celal Allah’a aittir. Bundan dolayı şerri müfret olarak Allah’a izafe etmek caiz değildir. Ancak umum ifadeler içerisinde zikredilebilir mesela:
“Allah her şeyin yaratıcısıdır.”
Zümer: 62
Şerrin Sebebe izafesi de caizdir. “De ki: Yarattığı şeylerin şerrinden sabahın Rabb’ine sığınırım.”
Felak: 12
“Yeryüzündekilere şer mi murat edildi, Rableri onlara bir hayır mı diledi? bilmiyoruz.”
Cin: 10
Allah her yönden sırf şer olan bir şeyi yaratmamıştır. Çünkü Onun hikmeti buna manidir. Kulları için herhangi bir yönünde maslahat olmayan ve her yönden fasit olan bir şeyi Allah’ın irade etmesi mümkün değildir. Çünkü hayrın tamamı onun elindedir, şer ise ona nisbet edilmez.
Aksine ona nisbet edilen her şey hayırdır. Şer ona nisbet edilmediği için meydana gelmiştir. Şayet nisbet edilmiş olsaydı, şer olmazdı. Yaratma ve meşiet yönünden şerrin Allah’a nispeti şer değildir. Örneğin hastalık isabet ettiği anda insana nisbetle şer ve musibettir. Fakat o geleceği için hayırlıdır. O, Allah’a nisbetle de hayırdır. Çünkü onun akabindegünahlardan bağışlanma, nefsin masiyet kirinden temizlenmesi söz konusudur.
Allah’ın düşmanlarının müminleri hapse atması da böyledir. Oradaki işkence ve elemden dolayı zahirde orası şerdir. Fakat o elem aynı zamanda nefisler için bir arınma denemesi, safların netleşmesi ve ruhların terbiyesi için bir imtihandır. Sabredenlere çok büyük sevap ve ecir vardır. Mesela İblisin yaratılışında, zahiren görünürde birçok hikmet vardır. Beşeriyetin ayağı kayıp zelleyi irtikâp ettikten sonra tevbe etmesi, Allah’ın müminleri İblis ve grubuyla cihat ettirerek kulluğa çığırması iblisin aldatma ve yoldan çıkarmasına karşı sabır, Allah’ın himayesine iltica ve Onun sarsılmaz rüknüne tutunmak o hikmetlerden bazılarıdır.
Şer olan her şey işte böyle izafi bir iştir. O, Allah’ın fiilinin ve var etmesinin taalluk ettiği cihetten hayırdır. Buna rağmen o kendisi hakkında meydana gelen kimseye nisbetle şerdir. Şerrin iki yönü vardır. Birinci yönüyle hayırdır ki o yönüyle Allah onu yarattığı ve olmasını dilediği için kendisine nispet edilir. Bunda da ilmini kendisine sakladığı nice baliğ hikmetler vardır. Bu hikmetlerden dilediği kadarını mahlûkatından dilediği kimselere bildirmiştir.
Kâfirlerin Kaderle Delil Getirmeleri
Bu açıklamadan sonra kâfirler küfür ve şirklerine Allah’ın Kader ve meşietiyle delil getirmek istemişler ve Allah dilemeseydi asla şirke düşmeyeceklerini söylemişlerdir. Allah onların bu delillerini iptal edip geçersiz kabul etmiştir. Allah’a şirk koşanlar diyecekler ki:
“Allah dileseydi ne biz ne de babalarımız şirk koşmazdık, hiçbir şeyi de haram yapmazdık. Onlardan önce yalanlayanlar da böyle demişlerdi de bu yüzden azabımızı tatmışlardı. De ki: Yanınızda bize çıkarıp göstereceğiniz bir ilim var mı? Siz sadece zanna uyuyor ve yalan söylüyorsunuz.”
En’âm: 148
“De ki: Kesin delil ancak Allah’ındır. Allah dileseydi hepinizi hidayete erdirirdi.”
En’âm: 149
Bu ayetler Allahu Teâlâ’nın kendisine isyan edip kaderle delil getiren kimselere verdiği cevaptır. Kesin delil Allah’ındır. Allah’a isyan ettiği halde onun kaderiyle delil getiren kimselere karşı Allah’ın mezkur cevabı çok açık olup iki husus üzere durmaktadır.
1) Şüphesiz ki Allahu Teâlâ dünyevi cezasını kâfirlere tattırıp, ikabını onlara indirdi. Şayet onlar küfür, şirk vb. masiyetleri irtikâp etmeyi ihtiyar etmemiş olsalardı, Allah onlara asla azap etmezdi. Çünkü Allah adildir hiç kimseye asla zulüm etmez.
Allah’ın kaderi ile küfür ve masiyet işleme üzerine delil getiren kimse iki şahıstan biridir. Ya Allah’ın varlığına iman eden veya inkâr eden olacaktır. Eğer ilki yani mümin ise, ona Allah’ın adaletine itikat ve Onu zulümden tenzih etmesi gereklidir. Çünkü zulüm noksanlık ve haddi aşmaktır. Bundan Allah münezzehtir. Allahu Teâlâya hiçbir halde noksanlık ulaşmaz. İkrah altında yasaklanan bir fiili yapan kimseye ceza vermek şüphesiz ki zulümdür.
Allah’ın kaderi ile ikrahsız masiyet işleme üzere delil getirmek, masiyet işleyenlere Allah’ın cezasının açık olduğu halde Onu zulme nisbet etmektir. Bu ise Allah’ın adaletine imanı yok eden bir iştir. Allah’ın kaderi ile masiyetlere delil getiren Allah’ın varlığını inkâr eden bir kimse ise, o kimse Allah’ı inkâr ediyor dolayısıyla Onun kaderine nasıl inanacak bu bir tenakuzdur, bu sebeple ona cevap vermeye bile değmez.
Küfür ve masiyetlerine kaderle delil getiren kimse, bilmeden Allah’a iftira etmektedir. Küfür veya masiyet sahibi kimselerin, Allah’ın küfrü veya masiyeti onlar henüz bu fiilleri işlemeden onların üzerine yazdığını iddia etmeleri nasıl sahih olabilir? Allah’ın kaderi meydana gelmeden önce gaybdır.
Onu Allah’tan gayrı kimse bilemez. Bununla beraber kul Rabb’ine masiyet olan amele adım atmadan önce O’na itaat etmek ve emrini yerine getirmekle muhatap olmuştur. Bunu basit bir misalle açıklayalım: Bir kimsenin: ‘Allah bana hırsızlık yapmamı takdir edip yazdı, şimdi ben o kaderi infaz etmeye gidiyorum’ demesi doğru olur mu? Bu kimse levhi mahfuza muttali mi oldu, orada Allah’ın kendisine neyi yazdığını bilmek için orayı okudu mu? Elbette ki hayır. Bu kimse hırsızlığa veya başka bir masiyete kalkışmadan önce onları terk etmek, onlara yaklaşmamakla muhatap idi. Allahu Teâlâ Kitabının diğer yerlerinde de kader mevzuunda haddi aşan bu ifadelere mezkur hüccetlere benzer beliğ hüccetlerle cevap vermiştir. Allah’ın:
“Onlar bir kötülük yaptığı vakit: ‘Babalarımızı böyle yapar olarak bulduk ve bunu bize Allah emretti’ derler. De ki: Allah asla kötülüğü emretmez. Allah’a karşı bilmediğiniz şeyleri mi söylüyorsunuz?.” A’raf: 28 ayetleri de yine aynı beliğ hüccetlerdendir. Küfür vb. Allah’ın yasakladığı şeyleri işleyip sonra bunu kadere bağlayan bu gibi kimselere itiraz ederken Kur’anın bu üslûbu, insanların düşünce ve meseleleri ele alış usullerini tashih etmek; kullardan istenen şeyin Allah’ın emirlerini yerine getirmek, yasaklarından da kaçınmak olduğunu beyan etmek için gelmiştir.
Onlardan istenen kendileri için Perdelenmiş gaybı araştırıp, kaderleri ne ise, ona göre hareket etmek değildir. İşte bu, üzerinde durduğumuz mevzuda yolların ayrıldığı kaidedir. Yani: Allah insanlara gayb olan kaderini bilip ona göre hareket etmekle mükellef kılmamıştır. Aksine emirlerini ve yasaklarını bilip ona göre hareket etmekle mükellef kılmıştır. Kullar bunu öğrenmeye ve tatbik etmeye gayret gösterdiklerinde, Allah onları hidayete erdireceğini, gönüllerini İslam’a açacağını kararlaştırmıştır. Kullara düşen görev, mükellef oldukları ubudiyeti yerine getirmektir.
Allahu Teâlâ dileseydi bütün insanları ruhlarını yarattığında onların hepsini hidayet üzere yaratırdı veya onların gönlüne hidayeti atar onlar da hidayet ehli olurlardı. Ancak Alîm olan mevla öyle olmasını dilemedi. Aksine Âdem (Aleyhisselam)’ın çocuklarını, hidayet ve dalalet yönlerine gitme üzere güç ve kuvvet vererek imtihan etmeyi diledi. Onlardan hidayete hidayet üzere yönelecek kimselere yardım etmeyi, azgın ve körlüğü içinde dalalete yönelen kimseleri de o halde terk etmeyi irade etti. Allah’ın sünneti böyle cereyan etmiştir. Mesele açık ve beşeri idrakin anlayacağı kolaylıktadır.
İmam Acurri (Rahmetullahi Aleyh) bu hususta şöyle dedi:
“Allah’ın takdirinde kimin iman etmesi cari ise o iman etti, Allah’ın takdirinde kimin küfretmesi cari ise o da küfretti.
“Sizi yaratan O’dur. Kiminiz kâfirdir, kiminiz mümindir.”
Tegabun: 2
Kullarından dilediğinin gönlüne imana giriş için genişlik verdi. Diğerlerine gazap edip kalplerine, kulaklarına ve gözlerine mühür vurdu. Bunlar asla hidayete eremeyecekler. Dilediği kimseye hidayet verir, dilediği kimseyi de saptırır.
“O (Allah) yaptığından sorulmaz, ama onlar sorulurlar.”
Enbiyâ: 23
Bu din ameli bir oluşumu gerçekleştirmek için gelmiş, açık emir ve yasaklarla bunu sınırlamıştır. Sayu gayreti terk edip Allah böyle takdir etmiştir deyip işleri gaybi meşiete havale ederek bu oluşumu tökezletmek ziyan ve telefe girmektir. Bu meseleye dalmak boşuna vakit öldürüp karşılığında hiçbir şey elde edemeyeceğimiz şeydir. Dolayısıyla müslüman her şeyden önce Allah’a itaat ve ona asi olmamakla mükelleftir. Ondan sonra eğer Allah’a itaat ediyor ise bu itaat Onun tevfik ve hidayet vermesi sebebiyledir bu Sebeple Allah’a şükretmelidir. Eğer itaat etmiyor ise bundan dolayı ona tevbe edip Allah’a dönmesi gerekir.
İmam Acurri (Rahmetullahi Aleyh) şöyle dedi:
“Kul Allah’a itaat olan bir ameli yerine getirdiğinde onun Allah’ın tevfiki ile olduğunu bilir ve bundan dolayı Allah’a şükreder. Kul Allah’a masiyet olan bir ameli yerine getirdiğinde, o masiyetten pişmanlık duyar ve bundan dolayı kul kendisini kınar ve Allah’a istiğfar eder. Bu Ehli sünnetin mezhebidir. Hiç kimsenin Allah’a karşı hücceti olamaz. Aksine Allah’ın yarattıkları üzerinde hücceti vardır.
“De ki: Üstün hüccet Allah’ın’dır. Dileseydi elbette hepinizi hidayete erdirirdi.”
En’âm: 149
Sonra bütün işlerini ona havale edip onun adalet ve hikmetine yakînen iman etmesi gereklidir. Kul masiyetleri işlemeden önce sevmemeli ki Allah onları işlememek üzere ona yardım etsin. Eğer yanılarak onlardan bir tanesini işlerse tevbe edip vazgeçmeli ve Allah’a rucu etmelidir. Kulun masiyetleri sevmemesi, Allah’ın kaderini sevmeme anlamına gelmez. Çünkü kul masiyetleri sevmemekle memurdur.
Kul Allah’ın kerih görüp sevmediği şeyleri sevmeyerek ve Onun güzel görüp sevdiği şeyleri severek de kulluk eder. Müslüman Allah’a rızasında ve gazabında muvafakat gösterecek, sevip razı olduğu şeyleri sevip razı olacak, kerih görüp gazap ettiği şeyleri kerih görüp gazap edecektir. Bir kul Allah’ın küfrü sevmediğini, kullarının küfre girmesine razı olmadığını; kendisine asi olunmasını sevmediğini, kullarının kendisine isyan etmelerine razı olmadığını kesin bilmelidir. Allahu Teâlâ şöyle buyuruyor:
“Eğer küfrederseniz şüphesiz Allah sizin imanınıza muhtaç değildir. Fakat kulları için küfre razı olmaz. Eğer şükrederseniz, sizin için ona razı olur.”
Zümer: 7
Kaderin Gizliliği ve Ona Dalmanın Kerahiyeti
Müminin kaza ve kader meselesinde söze dalması şeran istenilmeyen bir şeydir. Onun anlamını ve derecelerini bilmesi ve iman etmesi ona yeterlidir. Bu hususta İmam Acurri şöyle dedi:
“Sahabelere hak yoldan çıkmış sapık toplulukların kaderi inkâr etmeleri ulaştığında onların bu inkârlarını reddedip onları tekfir etmeselerdi, Tâbiîn imamları da kaderi inkâr edip yalanlayan kimseleri tekfir edip insanları onlarla beraber oturmaktan yasaklamasalardı ve müslümanların imamları halkı onlarla beraber olmaktan, onlarla münazara etmekten sakındırarak mezheplerinin kötülünü açıklayıp izah etmemiş olsalardı hiç kimsenin kader hakkında konuşması caiz olmazdı.”
Acurrî Şeria: 157
Şüphesiz Allah her şeyi bilmektedir, her şeyin yaratıcısı odur. O adalet sahibidir hiç kimseye zulmetmez. O hikmet sahibidir abesle iştigalden münezzehtir. Bu mevzu kelam yönünden bundan daha fazlasına muhtaç değildir. Allah bu mevzuda bizim nelere muhtaç olduğumuzu bildi ve onu bize beyan etti. Bilgisini bizden gizlediği hususlarsa bizim muhtaç olmadığımız şeylerdir. Onları araştırarak külfet altına girmez bu hususta helak olanlar gibi helak olmayız.
Kader meselesi Allah’ın bilgisini kendisine sakladığı mahiyetini akıllar idrak edemez gaybi meselelerden ilki değildir. Örneğin Allah’ın sıfatları, onlara tatilsiz, teşbihsiz, tahrifsiz iman ederiz. Ancak onların keyfiyetini ve mahiyetini akıllarımızla idrak edemeyiz. Bu sebeple Rasulullahkader mevzuuna dalmayı ve irdelemeyi yasaklamıştır.
Amr bin Şuay babası ve dedesi tarikiyle şöyle rivayet etmiştir:
“Bir gün insanlar kader mevzusunda konuşuyorlar iken Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) çıka geldi. Ravi dedi ki:
Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)’in kızgınlıktan yüzünde nar taneleri çıkıyor gibi oldu ve onlara:
‘Size ne oluyor ki Allah’ın kitabının bir kısmını diğer kısmına vuruyorsunuz. Sizden öncekiler işte bu sebeple helak oldular’ dedi.”
Ahmed: 6680
Bir kimse Ali bin Ebi Talib (Radiyallahu Anh)’a gelmiş ve kaderi sormuştu Ali (Radiyallahu Anh):
−Kader karanlık bir yoldur, ona suluk etme dedi. Adam yine:
−Kaderi bana haber ver dedi. Ali (Radiyallahu Anh):
−Kader çok derin bir denizdir sakın ona dalma dedi. Adam yine:
−Bana kaderi haber ver dedi. Ali (Radiyallahu Anh):
−Kader Allah’ın sırrıdır, kendini boşa külfete sokma dedi.”
Tahavi Azizi’l-Hamid: 686
İmam Tahavi akide ile ilgili Kitabında şöyle demiştir:
“Kader Allah’ın mahlûkatından gizlediği sırrıdır. Bu sırra ne mukarreb melek ne de risaletle görevlendirilmiş bir nebi bilgi sahibi olamamıştır. Bu meseleyi araştırıp kurcalamak horlanıp zelil olmaya vesile, haram bir şeye merdiven ve tuğyan derecesidir. Bunu düşünmekten, vesvese ve kurcalamaktan sakın. Çünkü Allah kader ilmini mahlûkatından gizledi, bu hususta ki muradını araştırmayı yasakladı ve Kitabında:
“O (Allah) yaptığından sorulmaz, ama onlar sorulurlar.” Enbiyâ: 23 buyurdu. Herkim Allah’a niçin böyle yaptı derse Kitabın hükmünü reddetmiş olur, Kitabın hükmünü reddeden de kâfirlerden olur. İşte bu Allah’ın dostlarından kalbi tevhitle nurlanmış kimselerin muhtaç olduğu kader mevzusunun özetidir. İlimde yüksek paye ve sabit kadem olan alimler derecesi de yine budur. Çünkü ilim iki kısımdır. Mahlûkat içerisinde var olan ilim, mahlûkat içerisinde kayıp olan ilim. Var olan ilmi inkâr küfürdür ve kayıp olan ilmin iddiası da küfürdür. İman mevcut olan ilmi kabul, kayıp olan ilmi araştırmayı terk etmekle sabitleşir.”
İbni Ebi’l-İz Akidet-u Tahaviye Şerhi: 249
Müslümanda Kader İnancının Etkisi
Bu din Allah’ın hikmetine ve iradesine teslim olma üzere bina edilmiştir. Emir ve yasaklardaki Rabbani hikmetin tafsilatından soru sorulmamasını takdir etmiştir. Bütün neberlerin ashabı bu hal üzereydi, İslam’ın temeli teslimiyet üzeredir. Allah’ın emirlerinden bir emrin saygınlığı, itibarı önce onu tasdik etmek peşinden onun gereği ameli yapmaya azimet göstermek sonra süratle onu fiile dönüştürmektir.
Sahabeler işte böyle idi. Rablerine ve nebilerine karşı çok edepli saygılı idiler. Onlar hakkında İbni Abbas (Radiyallahu Anh) şöyle dedi:
“Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)’ın ashabından daha hayırlı bir kavim görmedim. Ölünceye kadar Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)’e on üç sorudan fazla sormadılar.”
Kader meselesinde sahabe, tâbiîn, din imamları ve hadis ehli kıyamete kadar olacak her şey Ümmü’l-Kitapta yazılı olduğu üzere icma etmiştir.
İbnu Deylemi şöyle dedi:
“Ubey bin Ka’b’a geldim ve kader mevzuunda kalbimde bir şey meydana geldi. Bana bir şeyler söyle belki Allah onu kalbimden giderir dedim. Ubey şöyle dedi:
−‘Allah göklerin ve yeryüzünün ehline azap etmiş olsaydı O, onlara asla zulmetmiş olmazdı. Ancak Allah onlara rahmet etmiş olsa Allah’ın rahmeti onlara amellerinden daha hayırlıdır. Allah’ın yolunda Uhud dağı kadar altın infak etsen, kadere iman edene kadar Allah onu senden kabul etmez. Bil ki; sana isabet eden bir şeyin, isabet etmemesi mümkün değildir. Bu itikadın gayrı bir itikat üzere ölürsen ateşe girersin.’ Sonra İbni Mes’ud (Radiyallahu Anh)’ın yanına geldim. O da bana aynı şeyleri söyledi. Sonra Huzeyfe (Radiyallahu Anh)’ın yanına geldim O da bana aynı şeyleri söyledi. Sonra Zeyd bin Sabit (Radiyallahu Anh)’ın yanına geldim O da bana aynı şeyleri Nebi (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)’den hadis olarak rivayet etti.”
Ebu Davud: 4699, İbni Mace: 77, İbni Ebi Asım es-Sünne: 245, Acurri: 386, Ahmed: 5/185
Ubade bin Samit (Radiyallahu Anh) ölümü anında oğluna şöyle vasiyet etti:
−“Ey yavrucuğum, sana isabet eden bir şeyin isabet etmemesi, sana isabet etmeyen bir şeyin de isabet etmesinin mümkün olmadığını kesin bilinceye kadar imanın hakiki tadını bulamazsın. Ben Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)’i işittim şöyle dedi:
‘Allah’ın ilk yaratığı şey kalemdir. Ona yaz buyurdu. O neyi yazayım neyi yazayım ey Rabb’im dedi. Allah ona: ‘Kıyamet saatine kadar olacak her şeyi yaz buyurdu.’
−Ey yavrucuğum ben Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)’ı işittim:
‘Herkim bu inancın dışında ölürse o benden değildir’ buyuruyordu.”
Ebu Davud: 4700
Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)’in ashabının gönüllerinde bu akidenin çok büyük bir tesiri vardı. Onlar yeryüzünde dağılıp bu kader akidesini Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)’in onlara öğrettiği gibi insanlara öğretiyorlardı. Bir keresinde Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) İbni Abbas (Radiyallahu Anh)’a:
−“Ey çocuk! Allah’ı koruyup gözet ki Allah da seni korusun, Allah’ı gözet ki onu karşında bulasın. Bir şey istediğin vakit ondan iste. Bil ki, ümmet sana bir şey ile fayda vermek üzere bir araya gelse Allah’ın senin için yazdığı şeyin dışında onlar sana asla fayda veremezler. Veya ümmet sana bir şeyle zarar vermek üzere bir araya gelse, Allah’ın senin için yazdığı şeyin dışında onlar sana asla zarar veremezler. Kalemler kaldırıldı ve defterler (in mürekkebi) kurudu.”
Ahmed: 1/293
Bu akide onların kalplerine sekineti döküp gönüllerine itminan boşalttı ve onları izzet üzere terbiye etti. Böyle bir manevi dolgunlukla dini beşeriyete tebliğ için yeryüzünde dağıldılar. Allah’ın kaderine imanlarının önünde yeryüzünün güçlükleri ve meşakkatleri onların gözünde basitleşmiş ve küçülmüştür. Bundan dolayı Selman (Radiyallahu Anh)’a insanların: Kadere onun hayrına ve şerrine iman edinceye kadar mümin olamazsın denmesinin aslı nedir diye sorulduğunda? Selman (Radiyallahu Anh) şöyle dedi:
−“Bu sözün anlamı, sana isabet eden bir şeyin isabet etmemesi, sana isabet etmeyen bir şeyin de etmesinin mümkün olmadığını bilmendir.”
Bilindiği gibi bu söz sadece Selman’nın sözü değildir, aksine bütün sahabelerin sözüdür. Kader akidesiyle nimetlenen insan, kendisine isabet eden bir şeyin isabet etmemesinin mümkün olmadığını, ümmet ona bir şeyle zarar vermek üzere bir araya gelseler Allah’ın onun hakkında yazdığının dışında hiçbir şeyle zarar veremeyeceklerini bilir.
Hiçbir nefis, rızkını ve ecelini tamamlamadan ölmeyecektir. Kullara kul olmaktan sadece bu inanca sahip kimseler kurtulur ve kulların Rabb’i Allah’a kul olur. Dünya ve ahiret işlerinin tamamı göklerin ve yerin yaratıcısı Zatın elinde olduğuna inanan kimse, nasıl olurda başını Allah’tan gayrı için eğer?! Bu yeryüzünde hangi güç olursa olsun topraktan yaratılmış bir kul için kendisini nasıl zelil duruma düşürür?
İbni Receb (Rahmetullahi Aleyh) şöyle diyor:
“Toprağın üzerindeki her şeyin toprak olduğu kendisine tahakkuk eden kimse toprağa itaat etmeyi Allah’a itaat etmenin önüne nasıl geçirir, yahut mülkün sahibi Allah’ın gazabına karşı, kendi için toprağı memnun etmeye nasıl razı olur?! Bu gerçekten şaşılacak bir iştir.”
Camiu’l-Ulum ve’l-Hikem: 385
Bu akide mamur ettiği kalpten korkaklık alametlerini söker atar. Sahibini zamanı ve mekanı geldiğinde Kâfirlerle savaşa iter; onlara, araç, gereç ve silahlarına gereğinden fazla önem vermez. Bir müslüman onlara neden gereğinden fazla önem versin ki, kendini ve onları yaratan kendisi için takdir ettiği rızkı ve eceli noksansız tam olarak verecektir. Kendisi için takdir edilen çaresiz tahakkuk edecek ve başına gelecektir, takdir olunmayan da asla ona ulaşmayacaktır.
Allah’ın kaderine iman eden bir mümin dünya nimetlerinin hiç birinin denk olmadığı başka bir nimetle nimetlenmektedir. O da her hal üzere Allah’tan razı olma halidir. Bu mümin kaderlerin Allah’ın emri, dilemesi ve iradesiyle oluştuğunu görür. Hadiselerin Allah’ın hikmeti ve iradesiyle meydana geldiğini bilir. Allah bilir insanlar bilmez, Allahu Teâlâ bu hususta şöyle buyurmuştur:
“Kerih gördüğünüz halde kıtal size farz kılındı. Bazen kerih gördüğünüz bir şey sizin hakkınızda daha hayırlı olabilir; hoşlandığınız bir şey de sizin hakkınızda daha hayırsız olabilir. Allah bilir siz bilemezsiniz.”
Bakara: 216
Kadere iman eden mümin, hayır ve şerri kendisine takdir eden Allah’ın hikmet ve rahmet sahibi olduğunu bilir. Dolayısıyla nimete nankörlük etmez, musibetle imtihan olduğunda da sabırsızlık göstermez. O genişlik halinde şükredici, darlık halinde de sabredicidir. Bu Sebeple her hali hayırdır. Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem):
“Müminin işi hayret vericidir. Çünkü onun her işi hayırdır. Bu sadece mümin içindir. Ona sürur verici bir şey isabet etse şükreder. Bu da onun lehine bir hayır olur. Eğer ona zarar verici bir şey isabet etse sabreder ve bu da yine onun lehine bir hayır olur” buyurdu.
Müslim: 2999/64, Ahmed: 4/332
Mümin musibete bakar ve onun Allah’ın kaderi olduğunu bilir. Kalbi mutmain olup ondan razı olur. Mevlası ve yaratıcısına karşı daha çok edepli olur. Sonra o musibetin netice yönünden sevaba dönüşmesine bakar. Bu Sebeple de ondan razı olur ve ona sabreder. Bu hususta Sa’d bin Ebi Vakkas (Radiyallahu Anh) şöyle tahdis etmiştir:
“Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)’e:
−Ya Rasulallah, insanların bela yönünden hangisi daha şiddetli olur dedim. Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem):
−‘Bela yönünden insanların en şiddetlisi nebilerdir. Sonra rütbece en üstün olanlar. Kul dinine göre belaya uğratılır. Kişi dininde kuvvetli) ise belası şiddetli olur. Eğer dininde zayıf ise o da dinine göre belaya uğratılır. Bela kuldan ayrılmaz (imtihana devam eder) ta ki kul üzerinde hiç günah kalmamış bir halde yeryüzünde gezer olunca onu bırakır’ buyurdu.”
Ahmed: 1481 Darimi: 2/320, İbni Mace: 4023, İbni Hibban Mevarid: 699, Albânî Sahihu’l-Cami: 992
İbni Kayyım (Rahmetullahi Aleyh)’de şöyle demiştir:
“Başına bir bela geldiği vakit kerem sahibi kimselerin sabrı ile ona sabret. O seni daha çok kerem sahibi yapar. Onu insanlara şikâyet ettiğin vakit, Rahim olan Allah’ı hiç merhameti olmayanlara şikâyet etmiş gibi olursun.”
İbni Kayyım Uddetissabirin: 90
İbni Abbas (Radiyallahu Anh) ise şöyle demiştir:
“Allah’ın “…Kalbine hidayet verir…” ayetiyle kast ettiği, kulun kalbine yakin verir de o kimse kendisine isabet eden bir şeyin isabet etmemesi, isabet etmeyecek şeyin de isabet etmesinin mümkün olmadığını bilir.”
İbni Kesir Tefsir: 8/163
Alkame (Rahmetullahi Aleyh):
“Başa gelen her musibet Allah’ın izniyledir. Herkim Allah’a iman ederse, Allah onun kalbine hidayet verir.” Tegabun: 11 ayetinin tefsirinde:
“Ayette kastedilen kimse kendisine bir musibet isabet ettiği zaman onun Allah’ın indinden olduğunu bilir ve ondan razı olup ona teslim olur demiştir.”
İbni Kesir: 8/163, İbni Kayyım Uddetissabirin: 90
Başa gelen şeylere rıza ve sabır göstermek kadere imanın esasıdır. Rıza ve sabır kadere imanın meyvesidir. Musibet vb. nefse hoş gelmeyen şeylere rıza ve Allah’a ibadetlere devam etmek küfür, asilik, fısk vb. Allah’ın yasakladığı şeylere rıza değildir ve zillette sabır yoktur. Çünkü Allah kullarının küfür ve masiyet işlemelerine; alçalıp zelil olmalarına asla razı olmaz. Dolayısıyla müminin rızası Allah’ın rızasına tabi; sabrı da Allah için ve onun yolunda olacaktır.
Kadere rıza, belaya sabır ve Allahu Teâlânın hükmüne mutmain olarak teslim, nefis binasının üzerinde durduğu en önemli esaslardır. Bu aynı zamanda yeryüzünde Allah’ın nizamını tesis etmek için, insanlığın gücünü seferber edici bir faktördür.
Geri dönmek yok, nedamet ve hüsran yok, keşke şöyle olsaydı yahut yapsaydık, böyle olurdu yok. Fakat Allah böyle takdir etti ve dilediğini yaptı var. Bu akidede kalbin sekineti, bedenin rahatı, gam ve kederi terk vardır. Nefsin parçalanması, sinirlerin bozulması yoktur. Aksine hoşnutluk, huzur, saadet, rahatlık ve itminanlık vardır.
Gönül genişliği ile Allah’ın adaletine, ilmine ve hikmetine itimat ederek Ona tevekkül vardır. Bu, vesvese ve kuruntulardan sığınılacak yegâne makamdır. Bu akideyi terk eden, Allah’a imandan yoksun ve Allah’ın dünya ve ahiret işlerini tedbir edip idare ettiğini inkâr eden toplumların ahirette ki nasibi, alçaltıcı azapta edebi kalmaktır.
Bu dünyada ki durumları ise, saadeti kaybetmek, gergin ve stresli bir yaşam ve ruhi bunalımlarla tüketilen bir ömürdür. Allah:
“Kim beni anmaktan yüz çevirirse, onun için dar bir yaşam vardır. Kıyamet günü onu kör olarak haşr ederiz.” Ta-Ha: 124 buyurmuştur.