Hayat…
Mizah Türleri Hakkında Bilgi
Mizahın değisik türlerde olusu, farklı toplumların farklı kültürlere
sahip olmasından kaynaklanmaktadır. Yasam kosulları birbirine benzeyen
toplumların halkları birbirlerinin mizahını daha kolay anlamaktadır (Nesin,
2001: 19). Aynı dili konusan toplumlar için de benzer düsünceler
söylenebilmektedir. Đnsanlar farklı durumlara gülerler. Örneğin bir kisinin
buzda kayarak düsmesi kimilerini çok güldürürken kimilerini ise yalnızca
gülümsetmekte, belki de hiç güldürmemektedir. Bunun nedeni insanların
aynı mizah türlerinden hoslanmamalarıdır.
Shade’e göre, mizah, görsel, isitsel, figürsel ve sözlü olarak
ayrılabilir. Figürsel elementler, komik giysiler, karikatürler, çizgi filmlerdir.
Karikatür, uzun bir geçmise sahip olmasa da etkili bir mizah türüdür.
Karikatürlerde, kisinin yüz veya vücut orantılarını olağandısı olarak
büyütmek veya küçültmekle alısılmadık görüntüler elde edilir. Đkinci olarak,
olmadık iki öğe, örneğin kusbası ile insan vücudu, birlestirilir. Karikatür
basının toplumda yaygınlasmasıyla yerini bulmustur. Karikatürde, yasamın
her türlü durumu konu edilerek mizah olusturulur. Karikatürcü, olağan bir
görüntü içinde olmadık sınıfları bir araya getirebilir yada günlük hayatta
olmayan bir görüntü içine olağan bir görüntü koyabilir. “Karikatür, yalnızca
konuyu değil, çizim yeteneği, espri gücü, eğlence ve hosgörüyü içinde
barındırır” (Öngören, 1998: 37).
Çizgi film ise canlı aksiyon sinemasına göre, biçimleme olgusunda
tasıdığı farklılığa karsın, kullandığı teknik araç, film, kamera ve görüntü,
hareket, ses, kurgu ile olusturduğu görsel dili kullanarak benzerlikler
gösterir (Ilgaz, 1997: 19). Giysiler de özellikle tiyatro gibi gösteri
sanatlarının önemli bir parçasıdır. Komik bir oyun sergilendiğinde
oyuncunun giydiği komik kıyafetler veya palyaçonun kıyafetleri izleyiciyi güldürebilmektedir. Sözlü mizah; sakaları, söz oyunlarını, bilmeceleri vb.
içermektedir. Sözlü mizah, konusmalarda yer almaktadır. En genis ve en
çok kullanılan mizah türüdür. Görsel mizah, pandomima, taklit ve diğer
komik hareketlerde görülmektedir. Teknolojik gelismelere bağlı olarak
filmler, klipler, mailler de buna eklenmistir. Mizah, bazı eylemler,
söylemler, durumlar, abartılı davranıslar yoluyla olusmaktadır. Alaya alma,
mizahın saldırgan bir seklidir. Diğer kisinin zayıf bir yönünü ortaya
koymaktadır. Bir kisinin kulaklarının, ayaklarının ya da ellerinin abartılı
olarak büyük olması insanları güldürmektedir. Görsel mizah, mizahın genis
bir seklidir. Bunların dısında espriler, komik bilmeceler, maskaralıklar,
pantomimler önemli mizah türlerindendir. Konusma seklinin çarpıklıkları da
mizahçıların konuları arasında sıkça yer alır. Tavırlar da sekiller gibi
güldürme sebebidir. Tavırlardaki tuhaflıklar, daimi tekrarlamalar veya
abartılar, gülünç durumlara neden olur. Örneğin sürekli yere düsen bir kisi,
baston gibi dimdik yürüyen insanlar komik olacağı gibi bir hükümdara yada
müdürüne ezile büzüle devamlı selam veren bir kisi de komik
görülmektedir. Bunları çoğaltmak mümkündür. Koestler ise çesitli mizah
türlerini; Söyle sıralar;
Cinas ve Sakalar: Bu tür; Đnsanların zihinsel ve sözlü yeteneklerini
ortaya koymaktadır. Kisi, karsısındakini sözcük oyunlarıyla etkileyerek,
zeki bir biçimde nükteli konusmalar yapmakta ve gülmeye neden
olmaktadır.
Đnsan ve Hayvanları içeren Mizah: Đnsanların ve hayvanların
karikatürlerinden olusmaktadır. Burada karakterlerden bazıları küçük
düsmektedir.
Çocukları ve Yetiskinleri içeren Mizah: Çocukların yetiskinleri taklit
etmesi, elbiselerini giymesi gibi.
Parodi: Parodi bir eserin komik bir biçimde ele alınması veya taklit edilmesi
anlamına gelmektedir.
Taslama ve Hiciv: Genellikle hiciv yasamda basarı kazanmalarını
sağlayacak güçlü mali yada siyasi olanaklara sahip olmayanlar tarafından
saldırı yada savunma aracı olarak kullanılmakta olup kelime oyunları daha
çok yapılmaktadır. (Déjeux, 2000,32). En çok kullanılan mizah
çesitlerindendir. Hicivde açık bir saldırı görülmektedir. Bu nedenle
hosgörüye en fazla ihtiyacı olan mizah çesididir (Öngören, 1998: 32). Hiciv
saldırganlık içermektedir. Toplumsal alanda ve genellikle modada, yeni
kültürel etkinliklerde vb. gündelik yasam içinde ciddiye alınan olaylara bir
tepki olarak kullanılmaktadır. Özetle ciddi konuları dikkate almama, karsı
çıkma yoludur (Fenoglio ve Georgeon, 2000: 8).
Maskaralık: Daha çok görüntüsel kabalıktan olusmaktadır. Bir kisinin
karmasık bir ortamda baskasının kafasına vurması veya uygun zamanlaması
olmayan davranıslar.
Anlamsız Sözler: Bir insanın duygularının, bulunduğu durumun anlamsız
siirler veya yazılarla ifade edilmesidir. Bunun yanında gerçek ve mantık
dısı, uydurulmus asılsız hikâyeler de gülmeye neden olur.
Kıyafetler Kullanılarak Yapılan Mizah: Kisinin yüzünü boyaması, değisik
kılıklara girmesi ile ortaya çıkan mizahtır. Moda da mizahçılar için iyi bir
malzeme kaynağıdır. Çok sisman, çok yaslı veya çirkin bir kiside, modaya
uygun bir kıyafet görüldüğünde insanlar kendilerini gülmekten alamazlar
(Yücebas, 1976: 57). Ya da modayı çok geriden takip eden bir zenginin
durumu mizahı olusturabilmektedir. Yaygın olan ve günlük hayatta
kullanılan mizah türlerinden bazıları, fıkra, mizahi siir, karikatür,
kuklalardır. Bunları genisletmek mümkündür. Bu türleri birbirinden katı
ayırımlarla sınırlandırmak doğru olmayacaktır, bazıları iç içe girmektedir.
Çağın gerekleri ve gelismelerle bazıları yok olmakta, bazıları ise yenileri
eklenmektedir seklinde tanımlamıstır (Pauluk, 1999: 78).
“Mizah türleri, önemini; toplumdan topluma aktarması ve o
toplumun özelliklerini kullanmasından almaktadır. Mizah türlerinin ortaya
çıkısını bir tek özelliğe bakarak açıklamamak gerekmektedir. Mizah türleri,
hikâyenin, siirin, resmin, tiyatronun, gösteri sanatlarının, fotoğrafın
olanaklarından da yararlanmaktadır “ (Öngören, 1998: 34).
Burns 1998 yılına ait “mizahın türleri” adlı çalısmasıyla, 30’dan fazla mizah
çesidini, 6’ya indirmistir. Bunlar;
Sözcük Oyunu: Mizah, bazı kelimelerin iki anlamıyla kullanılarak
olusturulur.
Etnik Mizah: Mizah, farklı kisilerden olusan farklı kültürlerden de
yararlanmaktadır.
Basmakalıp Sözler: Mizah, belirli gruplar ve insan tipleri hakkında abartılı
toplumsal kavramlarını kullanmaktadır. Mizah çesitleri içinde aynı
cümleler, benzer kisiler yer alır.
Ticaret Hayatı: Mizah, çesitli meslek gruplarına ve is hayatına iliskin
konulara da girmektedir.
Asağılama ya da Siddet içerikli: Mizah insan ve hayvan kusur veya
zayıflıklarını küçümser ve bunu kendi içinde kullanır.
Cinsel içerikli: Mizah, doğrudan veya dolaylı olarak cinsel içerikli konulara
da yer verir (Öngören 1998: 15).
Bu türlere gösterilen ilgi, mizah öğelerinin değisik sekillerde
kullanılmasından kaynaklanmaktadır. Fıkra, hikâye ve siir, söze dayalı
türler olduğu halde, karikatürde görüntü, birinci sıradadır. Yazısız
karikatürde ise söz ortadan kalkarak, görüntüye mizah yüklenir. Mizah
öğelerinin, birbirlerinden biçimlerde bir araya getirilmesi, yeni bir olayın
ortaya çıkmasına neden olur. Sinemanın ortaya çıkması, bir anlamda hareket
eden karikatürlerin, yani çizgi filmin doğmasını sağlamıstır. Mizah
türlerinin gelismesine etkide bulunan bir diğer etken eğlence ve hosgörüdür.
İsmail Yardımcı
1 Cevap
3 yıl önceçok kısalar ama yinede işime yaradı...