Mizah Kavramı Nedir Mizah Kavramı Hakkında Bilgi

Komik, eğlendiren, hareket veya ifade, kisinin hosça vakit geçirmesine
katkıda bulunan her sey, gülmeyi olusturan nesne, yapılan mizah
tanımlamalarındandır. Mizah duygusu, hayatın komik ve anlamsız taraflarına iliskin
değerlendirme yetisidir. iyi gelistirilmis bir mizah değerlendirmesi için yaratıcı
ustalığa sahip olunması gereklidir.
Gelisen teknoloji ve yasam sartları, farklı mizah çesitlerinin ortaya
çıkmasına sebep olmustur. Basının gündelik yasamda yerini almasıyla insanlar
yazılı mizahla tanısmıslar. Sözlü mizah ise ikinci plana itilmisti.Yazılı mizahla
taklitçi tipler, gülünç hareketlerle eğlenen topluluklar islevlerini yitirmis, mizahçılar
yazar ve çizer olarak basın yayın organlarında çalısmaya baslamıslardır. Karikatür
basının toplumda yaygınlasmasıyla zaman ve mekâna göre çok farklı tanımlamalar
yapılmıs ve bu tanımlamalar farklı anlayısların farklı sanat kuramlarının kaynağı
olmustur.
Yazılı mizah yasanılan çağ ile paralel olarak gelisim gösterirken
görsel mizah ürünleri ise resim, heykel, karikatür ve grafik sanatları içine
alarak aynı doğrultuda yasanılan çağın aynası olmuslardır.

Mizahın Tanımı
“Mizahın uzun ve üstünde çok tartısılmıs bir tarihi vardır. Aristotales,
Platon, Darwin, Descartes, Kant, Hobbes, Freud ve Twain gibi büyük
düsünürler, mizahı açıklamaya çalısmıslardır. Latince de “humere” olan
mizah, nemli anlamına gelmektedir. Đsim hali “umor”, nemli ya da sıvı
anlamındadır. Bu iki kelime, akıcı ve ıslaklık anlamında olan Yunancada
hygros kelimesinden türemistir” (Cavanaugh, 2002: 14).
Ana Britannica’da mizah, dilimize Arapçadan girmis bir
sözcüktür ve olayların gülünç, alısılmadık, çeliskili yönlerini
yansıtarak insanı söz konusu olaylar üzerinde düsündürme,
eğlendirme, yada güldürme sanatı olarak aktarılmaktadır. Türkçe karsılığı
ise güldürüdür. “Bir kısım arastırmacılar ise mizahın tanımında esdeğer
fikirde olmamalarına rağmen, gerçekte mizahın tanımlanmasının mümkün
olabileceğinde birlesmektedirler” (Khramtsova, 1996: 7). Buradan mizahın
tanımlanması ve ölçülmesi zor bir kavram olduğu sonucu
çıkarılabilmektedir. Modern psikologlar, mizahı çesitli sekillerde
tanımlamıslardır.
Adams’a göre; komik veya eğlendiren hareket veya ifade, kisinin
hosça vakit geçirmesine katkıda bulunan her sey, gülmeyi olusturan nesne,
yapılan mizah tanımlamalarındandır. Çoğu insana mizahın ne olduğu
sorulduğunda, muhtemelen kendilerini güldüren bir sey olarak anlatırlar.
Mizah, genel olarak komik bir dürtüyle baslayan, gülümseme veya gülme
gibi bir tavırla biten, genelde hosnutluk veren bir deneyim olarak
görülmektedir (Susa, 2002: 45). Ayrıca mizah, “Eğlendirmek, güldürmek
ve birine bir davranısı kırmadan takılmak amacını güden ince alay” olarak
tanımlanarak, kökeninde eğlence ve hosgörünün yer aldığı seklinde de tarif edilebilinir.” Hemen hemen bütün toplumlarda mizah bu iki unsur sayesinde
sekil kazanabilmis ve temel gelisimini sürdürebilmistir.
Toplumların geçmisten getirerek biriktirdikleri, gelenek ve
görenekler, yasam tarzları, tarihleri ile manevi değerleri arasında mizah da
vardır ve önemli bir yere sahiptir. Türk toplumu için, Karagözle Hacivat,
Nasrettin Hoca gibi mizah ustaları ve mizah oyunları, yüzyıllardır değerini
korumaya devam etmektedir. Bugüne kadar pek çok düsünür, mizahın ne
olduğu konusunda açıklamalarda bulunmaya çalısmıslar, ancak kesin bir
anlasmaya varamamıslardır. Aziz Nesin’e göre mizah, toplumlara, sınıflara,
uluslara hatta kisilere göre ayrılıklar gösteren bir kavramdır. Bu durum
mizahın pek çok tanımının yapılmasını haklı çıkarmaktadır. Çünkü herkes
kendi anlayacağı mizahı tanımlamaktadır. Bilim adamları, filozoflar yada
mizahçılar kafa karıstırıcı yönüne dikkat çekseler de mizah, beğeniyi ve
sorun çözmenin vereceği hazzı insanlara vermektedir. “Binlerce yıldır
mizah insan hayatının önemli bir parçası olmustur. Bu önemini geçmiste
koruduğu kadar gelecekte de koruyacağı düsünülmektedir” (Fry, 1987: 70).
Mizah, hayatın komik ve anlamsız taraflarına iliskin değerlendirme
yetisidir. Mizah, noksanlıklarda ve zayıflıklarda dahi gülmenin olusmasını
sağlayabilir. Đyi gelistirilmis bir mizah algısı için yaratıcı ustalığa sahip
olunması gereklidir. Bazen karsıdaki kisinin eksik yönü anlatılmak
istendiğinde de mizaha basvurulmaktadır. Burada karsılıklı hosgörünün de
olması gerekmektedir. Bir isçinin isverenine yaptığı espriler, komedyenlerin
siyasetçileri hedef aldığı parodiler ya da karikatürler, karsı tarafın mizah
anlayısına sığınılarak yapılmaktadır.

Mizahın Tarihçesi
Batı kaynaklı görüsler, mizahın fonksiyon ve tipolojisinin M.Ö. 4.
ve 5. yy.da Yunanistan’a kadar uzandığından bahsetmektedirler. Bu
görüsler eski Yunan’da insan vücudunda dört sıvının olduğunu ve bu sıvının
ya da mizahın insan sağlığını etkilediğini göstermistir. Bu inanıs Ortaçağ ve
Rönesans’a kadar devam etmistir. Sarı sıvı, siyah sıvı, kan ve balgam. Bu
dört sıvı öfke, melankoli, güven, duyarsızlık ve saygı eğilimlerini
olusturmaktadır. Mizah, toplumsal sevinçlerin dısa vurulus sekli olarak göze
çarpsa da ilk toplu eğlencelerde ve mizah örneklerinde değismeyen bir çatı
gözlenmektedir. (Health, 1998: 3).
Hititlerde Purilli ayinleri, Eski Yunan’da Dionysos senlikleri mizah
içeren eğlencelerdir. Eski toplumlarda iyi ile kötü sürekli çatısma
halindedir. Đyinin sonunda kötüyü yenmesinden dolayı eğlenceler
düzenlenmistir. Kötü güçlerin insanlar üzerindeki bıraktığı yılgınlık ve
korkunun yerini, olumsuz durum ortadan kalkınca mizah almıstır. Mizah,
kötünün taklidini yaparak nese sağlamıstır. Örneğin, kötü olarak sembolize
edilen yılana sarap içirilerek onun sismesi sağlanır ve böylelikle yılanın deliğine girememesi mizahı olustururdu. Đnsanlar bunu dinleyerek
basarılarını eğlenerek kutlarlar, bağımsız ve güvende olduklarını
düsünürlerdi. “Anadolu’da da buna benzer hikâyeler anlatılmıs ve nesilden
nesile aktarılmıstır. Farenin kilerde çok peynir yiyerek sismanlaması ve
deliğine girememesi, ev sahibinin onu yakalaması fıkraya dönüsmüs,
binlerce yıl unutulmamıstır” (Öngören, 1998: 17). Dokümanlarda mizahın
kullanımı mitolojik Yunan kahramanı olan Oedipus ve Theseus’a kadar
gitmektedir. Sadece mizahın kullanımı dokümanlarda değil, günlük yasamın
her anında kullanıldığı belirtilmektedir. Oedipus ve Theseus’un yasadığı
yıllarda, bilmeceler, mizahla beraber diğer insanları ikna etmek için
kullanılırdı. Böylelikle bilgiye ulasma ve onu kavramaya çalısılırdı. “20.
yy.’ ın ortalarına kadar mizah, bilgi verme, ikna etme, öğretme ve basarılı
olmayla ilintilendirilmistir. Ayrıca kisiler arası iletisimde basarılı olmada
etkili olduğu savunulmustur” (Williams, 1997: 54).
Đlk insanın ne zaman güldüğü veya gülümsediği kesin olarak
bilinmemektedir. Arastırmacılar arasında da insanların ne zamandan beri
gülme davranıs biçimini kullandığı konusunda anlasmazlık vardır.
Đnsanoğlu var olduğundan beri çesitli gülme eylemini kullandığını iddia
ederken, bazılarıysa bu davranıs biçiminin dilin gelismesiyle ortaya çıktığını
savunmaktadırlar (Williams, 1997: 53). Darwin’in primat olarak
adlandırdığı ilk insanlar, orangutanlar ve sempanzeler basitçe gülümser
davranıslarda bulunmuslar ve dislerini göstermislerdir. Đlk çağ boyunca,
oyunun, zıtlıkların ve gülmenin örneklerinin gelistirildiğine ve bunun 6,5
milyon yıldan fazla zaman sürdüğüne inanılmıstır. Đlk insanların ne zaman
güldüğü bilinmese de, gülme sebebinin mizah olduğu arastırmacılar
tarafından düsünülmekte ve tartısılmaktadır. (Manning, 2004: 11). Mc
Hovec ise ilk insanların konusmadan önce güldüğünü öne sürmüstür.
Davranısları komik ve kaba olduğundan, çıkardıkları konusmaya benzer
sesler de homurtulu gelmektedir. Đlk insanlar muhtemelen düsmanları veya
çatıstıkları kisilerin farklılık, zayıf yönleri ve çirkinlikleriyle eğlenmisler,
alay ve taklit etmislerdir. Buradan da bu insanların ilk gülüslerinin sözsüz,
mimiklere dayalı ve taklitle olustuğu düsünülmektedir.
Ortaçağ döneminde mizah, kilisenin iznine bağlı olarak
kullanılmıstır. Ortaçağda inanılan bazı tek tanrılı dinler, mizaha karsı
çıkmıs, mizahın istenilen yerde ve sekilde kullanılmaması için yasaklar
koymustur. Ortaçağda mizaha yapılan baskı, tek tanrılı dinlerin savunduğu
dünya görüslerinden kaynaklanmaktadır. Đyi, tek ve sürekli olarak üstün
görülmekte, kötü ise her zaman olumsuz düsünülmektedir. Bu kalıpların
dısına çıkılmamakta, özgür bir düsünce gelisememekte, dolayısıyla bu da
mizaha etki etmekteydi. “Ortaçağda bu kalıplar içinde kalan toplumlar,
kendilerine özgü bir mizah anlayısı gelistirememisler, bunun yerine
kendilerine miras kalan örnekleri benimsemislerdir” (Öngören, 1998: 20).