Hayat…
Mizahın Yapısı ve Önemi Nedir
Mizahın Yapısı ve Önemi Hakkında Bilgi
Mizahın tam olarak nasıl ortaya çıktığı gizemini korusa da
teorisyenler, insanların ne sekilde ve niçin güldüğü konusunda çalısmalarını
sürdürmektedirler. Snetsinger ve Grabowski’ye göre mizah, üç evreden
olusmaktadır;
“Uyarılma, sorun çözme ve sonuç. Uyarılma evresinde dinleyici,
mizahi bir isaret alır. Đsaret, bir sembol olarak da adlandırılabilir. Bu bir
palyaço kostümü veya bir komedyenle göz göze gelme de olabilir. Sosyal
durum, uyarıcı evreyi etkilemektedir. Bununla beraber sakanın yapısı,
içeriği ve karmasık olup olmadığı uyarıcı evreye uygun olmalıdır. Bir isitsel
veya görüntüsel mizah uyarımı olduğunda, birbirine uymayan bilgileri
anlamak için problem çözme basamak olur. Sorun çözmenin ardından
uyusmazlıklar, sonuçlandırılır. Çözümle beraber gülümseme ve gülmenin
çesitli sekilleri ortaya çıkar” (Williams, 2001: 16).
Bazı arastırmacılar ise mizahın nasıl olustuğu, neye sebep olduğu ve
niçin komik olduğu konusunda incelemeler yapmıslardır. Zihinde olusan bir
mesajın mizah kullanılarak nasıl güzel sözcüklere dönüsebildiğine ve
insanların buna nasıl kolaylıkla odaklanabildiklerini arastırmıslardır.
“Mizahın iki temel özelliğinden ‘birlestirme ve bölme’, mizahın yapısının
anlasılmasında anahtar rol oynamaktadır. Politikacılar mizahın bu özelliklerinden sıkça yararlanmaktadırlar. Dinleyicilerini veya seçmen
kitlelerine seslenirken mizahla onları birlestirmeye çalısmakta, bir yandan
da yine mizahı kullanarak rakip partilerin seçmenini bölmeye
hedeflemektedirler. Đletisimciler de etkili bir söz söylemek için ve izleyici
veya dinleyiciye bu sekilde ulasmak için mizahtan yararlanır. Buradaki
temel nokta izleyici veya dinleyicinin sunulan mesajı nasıl yorumladığıdır”
(Meyer, 2000: 311).
Mizah kimi zaman gündelik yasamın bazı yönlerini insanların
önüne güldürücü bir sekilde sunmakta; kimi zamansa insanlara acı veren
olayları, hayatın tuhaf ya da saçma yönlerini kendine özgü bir bakısla
değerlendirilebilmektedir. Mizah çoğunlukla bir ortamı yumusatmak, gergin
atmosferi dağıtmak, kisiler arası diyalogu artırmak veya kisinin kendisini
sevdirme ve beğendirme amacıyla yapılmaktadır. “Pozitif yönlü kullanılmak
üzere düsünülse de, yine de mizah, küçümseme, kisinin yada bir seyin eksi
yönleriyle alay etme düsüncesiyle de kullanılmaktadır. Kisinin bir seye
gülmesi için, kendisini iyi hissetmesine, sağlıklı olmasına ve gülme
yeteneğine ihtiyacı vardır. Mizah, her insanın ayırıcı psikolojik parmak
izidir” (Manning, 2002: 12).
Mizah, yazılı basın yoluyla pek çok okuyucuya ulasması ve onlar
tarafından beğeniyle takip edilmesi nedeniyle, toplumu etkilemek için
zaman zaman kullanılmıstır. Kimi zaman sanayiciler, kimi zamansa
politikacılar sempati ve beğeni kazanmak için mizahı kullanmıslardır. Savas
dönemlerinde düsman devletlerini hicvetmek, onları asağılamak için
karikatürden faydalanılmıstır. Diğer dönemlerde ise iç politika, kadın erkek
sorunları, aile, ordu, polis vb. kurumlar konu olarak karikatürlerde yerini
almıstır. Toplumdaki, kurumlardaki çarpıklıklar mizahla yansıtılmakta,
konuya dikkat çekilmektedir. (Öngören, 1998: 22). Özellikle halk fıkraları,
güldürmekle beraber toplumun yanlıslarını ortaya koymaktadır. Nasrettin
Hoca’nın kazan doğurdu fıkrasında “Kazanın doğurduğuna inanıyorsun da
öldüğüne neden inanmıyorsun?” sözü, bedavacılığın uğradığı komik akıbeti
ortaya koyan yerinde bir hicivdir.(Yücebas, 1976: 59).
Mizahın Fonksiyonları
Mizahın fonksiyonları, sosyal davranıslarda mizahın önemini ve
insanlar arası diyaloglarda memnuniyetin artmasına yaptığı katkıyı
göstermektedir. Mizah, kisinin kendi kendine rahatlamasını ve baskalarıyla
daha derin iliskiler kurmak için ortam hazırlayarak bir fırsat sağlamaktadır.
“Aynı zamanda gergin ortamların ortadan kaldırılması, çatısma stresin
giderilmesi ve problem çözmede aracı olmaktadır. Bir baska değisle mizah
psikolojik rahatlamayı sağlar. Bununla beraber, vücudun bağısıklık
sistemini güçlendirilmesine yardımcı olduğu kadar kalbi ve kasları da
güçlendirir, acıyı azaltır; kısaca fiziksel ve ruhsal sağlığa katkıda bulunur”
(Du Pré, 1998: 20).
Sosyolojik Fonksiyonu;
Sosyolojik fonksiyonuna bakıldığında, mizahın bireysel ve
toplumsal olarak ne kadar önemli olduğu görülür. Mizah, kisilere kendi
deneyimlerini rahat bir atmosfer içinde sunma imkânı vermektedir. Mizah,
evli çiftler arasında, derslerde, doktor ile hasta arasında vb. durumlarda hos
bir atmosfer içinde etkilesimin olmasını ve rahatlamayı sağlamaktadır.
Mizah, özellikle sıkıntılı dönemlerde problemin çözülerek, uzlasma
ortamının olusmasına yardımcı olur. Güçlü arkadas bağlarının kurulmasında
basamak görevi görür (Mierop, 1999: 8). Mizahın insanlara kattığı sosyal
memnuniyet olumlu yönde kabul görmektedir. Mizah insanlar arası
iliskilere, samimiyet, doğruluk, nezaket, saygı katmaktadır. Đnsanlar
arasındaki statü farklılıklarından doğan iletisimsizliği de ortadan kaldırarak
iliskilerin sağlamlasmasına yardımcı olur (Du Pré, 1998: 25).
Mizahın temel fonksiyonlarından biri, zevk vermektir. Kisi
böylelikle mizahla beraber yaptığı isten zevk alır ve sosyal yasamına daha
sıkı sarılır. “Mizah insanların kaynasmasına yardımcı olmasının yanında,
insanlar arasındaki etkilesimin artmasına da sebep olur” (Provine, 1996:
39). Mizahın iletisim araçlarında yer alması, o araçların tercih edilmesinde
katkı sağlayabilmektedir. Mizah içerikli mesajlar insanlar arasında sıklıkla
günlük konusmalar içinde tekrar edilmektedir. Böylece insanlar
televizyonda yayınlanan bir reklamda geçen komik bir görüntü ya da
metinden birbirlerine bahsedebilmektedirler. Bu konusmalar, insanları
birbirine yakınlastırdığı gibi, aynı konulardan bahsedilmesini ve keyif
alınmasını da sağlamaktadır. Ortak konular, insanların toplum içinde
kendilerini yalnız hissetmeleri yerine, bir durumu paylasma düsüncesini,
böylelikle grup ruhunun olusmasını sağlamaktadır. Kisi, bu gelismelerden
haberdar olmadığı durumlarda kendini dıslanmıs hissedebilmektedir.
Böylece ait oldukları kültürle bütünlesmek yerine, kendi toplumlarına
yabancılasırlar (Özodasık, 2001: 24).
Bir kisiye, güldüğü zaman ne hissettiği sorulduğunda, kendisini,
enerjik, rahatlamıs, mükemmel, mutlu hissettiğini söyleyecektir. Kisi
kendini, daha az stresli, daha sağlıklı, genç, pozitif enerji yüklü, sakin bulur.
Bütün bu olumlu duygular kisinin gündelik hayatına olumlu olarak
yansıyacaktır. Kisinin iticilikten uzak kalarak, toplumda saygı ve sevgi
görmesini sağlayacaktır. Mizah, üzüntü verici olayların ardından kisinin
kendini toplamasına yardımcı olur. Mizah duygusuna sahip olan kisiler
yalnız kalmazlar. Etraflarında onunla sohbet etmek isteyen çok sayıda kisi
olur. Bu da kisiyi asosyal olmaktan uzaklastırır (Westburg, 2003: 24).
Hayat…
Psikolojik Fonksiyonu;
Mizahın insan vücuduna etkilerini anlamak için öncelikle gülmenin
ne olduğunun anlasılması gerekmektedir. Gülme, nefes borusunun
açılmasıyla ve ses tellerinin titremesiyle olusan ritmik ve kasılmalı bir vücut
hareketidir; esleyisle kasılmalı hareketler ve anlamsız seslendirmeler
bütünüdür. Bu hareketin vücut sistemleri üzerinde olumlu etkileri vardır.
Mizah ve insan biyolojisi arasındaki bağlantı olumludur. Belirli sartlar
altında mizah, iyilestirici rol oynamaktadır. Özellikle, sinir sistemi, kas
sistemi, solunum sistemi, bağısıklık sistemi üzerinde çalısmalar yapılmıstır.
Gülmeyle beraber kan akısı hızlanır, kandaki oksijen oranı artar, akciğerler,
diyafram ve yüz kasları hareket eder ve doğal bir ağrı kesici görevini
üstlenir. Đlave olarak, endorfin salgısının artmasıyla acı azalır ve
memnuniyet duygusu artar. Tansiyon, sakanın ilk safhalarında olusur ve
gülmeyle beraber düser. Gülme basladığı zaman endokrin sistemi uyarılır ve
kandaki endorfin üretimi artar. Bu zaman sürecinde çesitli hormonlar
salgılanır ve bu hormonlardan bazılarının ağrı kesici etkisi vardır. Gülmenin
gelmesiyle kiside bir rahatlama baslar. Beynin duygu ve yaratıcılığı kontrol
eden sağ yarım küresi aktiflesir. Vücut ısısı ve acı algısı düser, hormon
üretimi baslar, bağısıklık sistemi aktif hale gelir. Mizah, sağlıklıdır ve vücut
için yararlıdır. Yapılan çalısmalarda, vücudunda %80’in üstünde yanık
bulunanlarda, yeterli dozda ilaçla beraber mizaha maruz kaldığında kiside,
çok büyük ölçüde iyilesme görüldüğü kaydedilmistir (Williams, 2001: 21).
Gülme ve mizahın psikolojik açıdan insanları nasıl etkilediğini bulmak için
çok sayıda arastırma yapılmıstır. Çalısmalara göre mizah, insanlardaki
acımasızlığı, sertliği, kabalığı en aza indirmeye yardımcı olmaktadır. Bu
nedenle mizahın insanlar üzerindeki psikolojik etkisinin olumlu olduğu
düsünülmektedir. Mizahı kullananların morallerinin yüksek olduğu
kaydedilmistir. Bu da insanları depresyondan uzaklastırmaktadır, yine de
endiselerden insanın uzaklasmasını sağlamamaktadır (Du Pré, 1998: 22).
Öfke ve korku insanlarda zaman zaman olusmaktadır. Mizah ile bu iki
negatif duygunun üstesinden gelerek, kisi korku ve öfkesini azaltabilir.
Mizah, kisinin problemlerini çözmez, ancak problemlerin dağıtılmasında
önemli rol oynar. Kaygı, öfke ve stresin azaltılmasına yardımcı olarak farklı
bakıs açıları bulunmasını sağlar. Kisi, bir ortamda utandığında, üzüntülü
olduğunda, basarısızlıklarında mizahtan yararlanırsa, rahatlamaya baslar.
Kisinin olaya farklı yönden bakmasını sağlayarak, denge kurmasına
yardımcı olur. Denge olmadan kisinin psikolojik ve akli yönden sağlıklı
olması beklenemez.
Cleese yaptığı çalısmada düsünmeyi kapalı ve açık olma
modellerine dayandırmıstır. Açık modelde, kisi psikolojik olarak daha rahat
bir yapı sergilemistir. Böylece arastırmaya hevesli, neseli ve demokratik
özellikler göstermekte, mizaha yatkın olmaktadır. Kapalı modelde kisi,
gergin, katı, hiyerarsiye önem verir. Açık modelde ise, yaratıcı ve yenilikçidir. Açık modele uygun kisiler, çevreleriyle daha rahat iletisim
kurarlar ve rahat tavırlar sergilerler (Hefferin, 1996: 52).
Beyin fonksiyonları mizahtan etkilenmektedir. Sol beyin yarı küresi
ve sağ beyin yarı küresi birbirinden farklıdır. Gülme, alısılmadık sekilde
insanın bilinç seviyesinin artmasına ve beyinde olusan bilgilerin
çoğalmasına, böylece beynin kapasitesinin yükselmesine yardımcı olur.
Böyle bir durumda kisi, su iki belirsizliği anlama yeteneğine sahip olur.
Birincisi, problemin ince ayrıntısı, diğeri de problemin somut ve mantıksal
yönüdür. Gardner, gülmenin aynı zamanda beyin kapasitesini yükselttiği
gibi, beyin yarım küresinin zarar görmesini engellediğini saptamıstır. Öyle
görünüyor ki mizah, kisi üzerinde çesitli seviyelerde fonksiyonlara sahiptir
(Williams, 2001: 22).
Eğlence Fonksiyonu;
William Glasser’e göre dört psikolojik ihtiyaç vardır. Bunlar, ait
olma ihtiyacı, güce sahip olma ihtiyacı, özgürlük ihtiyacı ve eğlenme
ihtiyacıdır (Spurgeon,1998: 9). Mizah kisinin ruhsal olduğu kadar fizyolojik
olarak da rahatlamasını sağlayan temel ihtiyaçlardan biridir. Hatta diğer
temel ihtiyaçlarla da iç içedir. Kisi toplumla beraber mizahı paylastığında
ait olma ihtiyacını; halkın yönetime karsı olan isteklerini ya da elestirilerini
dile getirirken güce sahip olma ihtiyacını; düsüncelerini karsısındakini
kırmadan, hosgörüyü de beraberinde getirmesiyle özgürce konusabilme
ihtiyacını ve insanlara hosça vakit geçirme adına eğlence ihtiyacını kısmen
karsılamaktadır. Darvin, maymun ve sempanzelerin dislerini göstererek
insanlara benzer gülme sesleri çıkardıklarını iddia etse de, gülme genel
olarak insanlara özgü bir davranıs sekli olarak kabul görmektedir. Gülme,
pek çok duygunun ardından olusabilmektedir. Utanma, alay etme,
sinirlenme, heyecanlanma, sevinme duygularını ifade ederken gülme
olusabilir. Bu duygulara ilave olarak en yaygın görülme sebebi eğlenmedir.
Kisi, hosça vakit geçirdiğini eğlenceli durumlarda belli eder, ortamın
getirdiği hosnutluk ve mizahla beraber güler.
Đnsanlar farklı sekillerde eğlenmektedirler. Kimileri, zevk aldıkları
ortamlara gitmekte, kimileri arkadaslarıyla hosça vakit geçirmeyi tercih
etmekte, kimisi televizyon izleyerek eğlenmektedir. Eğlence, insanın
hayattan zevk almasını, yasantısına farklılıklar getirmesini sağlar. Mizah ve
bununla beraber gelen gülme, kisinin yasantısında bu hosnutluklara sahip
olmasına yardımcı olur. Günlük yasantıda mizah, çesitli biçimlerde insan
hayatına girer. Televizyonda izlediği komedi filminde, okuduğu gülünç
hikâyelerde, iste verilen kahve molasında, arkadaslarla sakalasmalarda veya
komik maillerle kisi eğlenebilmektedir. Kisi, enerjisini ve zamanının
çoğunu, saka yapmakla ve sakayı dinlemekle geçirir. Yemek yemek,
yasamak gibi eğlenmek de insanların bir ihtiyacıdır (Howe, 2002: 253).
Đnsanlar monoton bir hayatta hiç eğlenmeden yasarlarsa, yaptıklarından
zevk alamazlar ve çevrelerine verimli olamazlar. Bu nedenle eğlenme
ihtiyacı da yemek içmek kadar gereklidir, özellikle insan psikolojisi
üzerindeki etkileri düsünülürse, mizahı hayatında hiç yasamamıs veya hiç
gülmeyen bir insan düsünülemez. Mizah, çok sıkıntılı bir durumu insanın
lehine çevirebilmektedir. Kimi zaman insanlar, yasadıkları acıları mizahla
eğlenceye dönüstürmüslerdir. Örneğin komedyenler, çizgi film yapımcıları,
komedi yazarları zor durumlardan kurtulma yolu olarak mizahı
görmektedirler. Yapılan çalısmalar, tanınmıs birçok komedyenin
çocukluğunda yoğun acılar ve kayıplar yasadığını göstermektedir. Örneğin
Charlie Chaplin de teselliyi mizahta bulmustur. Londra’nın en yoksul
bölgelerinde büyüyen Chaplin, on bes yasında babasını kaybetmis, ardından
annesinin aklını yitirmesiyle büyük bir acı daha yasamıstır. Chaplin bu kötü
anılarını filmlerde kullanarak eğlenceye dönüstürmüstür (Klein,1999: 19–
20). Yalnızca kendisi gülmemis, kendisini izleyenleri de mizaha boğmustur.
Sadece mesleki hayatında değil, kendi dünyasında da Chaplin’in
yükselmesine mizah çok büyük katkı sağlamıstır.
Đletisim Fonksiyonu;
Mizah, insan iliskilerinin olduğu her yerde vardır; sosyal yasamın
hayranlık uyandıran ve genis ölçüde hatırlanan bir parçasıdır. Kisisel
iliskilerin her evresinde ve iliskilerin gelistirilmesinde mizah önemli
olmaktadır. Mizah, yalnızca insanlara özgü olan sosyal bir özelliktir.
Mizahtan, iletisimin olumlu yönde ilerlemesine katkıda bulunan temel
faktörlerden biri olarak bahsetmek yanlıs sayılmaz. Đslevsel olarak mizahtan
daha yararlı olan çok az sosyal-kisisel beceri bulunmaktadır. Mizah, bireyler
arası iletisime yardımcı olduğu kadar, yasam kalitesinin yükseltilmesine de
yardımcı olmaktadır. Mizah, aynı zamanda çesitli bakıs açılarının
bütünlestirilmesi ve onlar arasında köprü olabilme yeteneğidir. Đnsanların
arasındaki iliskilerin gelistirilmesinde, kisiler arasındaki mesafeler, mizah
yoluyla ortadan kaldırılabilmektedir. Mizah, bireylerin birbirlerine
yakınlasmasını sağlamaktadır. Mizahın paylasılmasıyla, ortak duygular
ifade edilmekte, dostluklar pekismekte, ortamın gerginliği azaltılmaktadır.
Mizah, kisilerin birbirlerine daha yakın olmalarına yardımcı olmaktadır.
Aynı zamanda esler arasında mutluluk için anahtar rol oynamaktadır
(Mierop, 1999: 8). Mizah, bireylerin ve gruplar arası iletisimin gelismesinde
önemli bir faktördür. Mizah, grup ruhuna canlılık katmaktadır. Đnsan
etkilesiminin neredeyse her seklinde görülen mizah, gruptaki kisilere enerji
vermekte, iletisimin gelismesine güç katmakta, kisilerin birbirleriyle
etkilesimde bulunmasını tesvik etmekte, güzel bir diyalog kurulmasına
yardımcı olmaktadır. Đnsanlar sohbetinden hosnut oldukları kisilerle
iletisimde bulunmaktadırlar. Mizah da konusmalara canlılık ve hosluk
katmaktadır (Lippert, 2001: 23). Arastırmacılar, mizahın iletisim ortamına katkılarını tartısırken, iletisimi zevkli hale getirdiğini savunmaktadırlar.
Genelde iletisime iki açıdan bakılmaktadır; kisiler arası iletisim ve kitlesel
iletisim. Brown ve Braynt, mizahın iletisim araçlarında kullanımının temel
sebeplerinden birinin genis izleyici kitlesini çekebilmek olduğunu
vurgulamıslardır. Ortalama olarak televizyonda yayınlanan programları
izleyenlerin günde 15 kez güldüğünü saptamıslardır. Mizahın kitle iletisim
araçlarında kullanımının bir diğer nedeni çocuklarla ilgilidir. Özellikle
eğitici programlarda çocukların dikkatini ve ilgisini çekmek için eğitim
aracı olarak kullanılmaktadır. Ayrıca mizah içerikli programlar izleyicilerin
günlük stresini, sıkıntılarını almakta ve hosça vakit geçirmelerini
sağlamaktadır (Roeckelein, 2002: 140).
Güldürerek iletisim, basit ve anlasılır bir yapı içinde
sekillenmektedir. Đnsanları etkileyici bir özelliğe sahiptir. Mizahın, tüm bu
fonksiyonlarına bakıldığında birbirine ne kadar yakın ve iç içe olduğu
görülmektedir. Bu sebeple mizahın fonksiyonlarını birbirinden kesin
çizgilerle ayırmamak gerekmektedir.
1 Cevap
2 yıl önceçok kısalar ama yinede işime yaradı...