Mizah Teorileri Nedir Mizah Teorileri Hakkında Bilgi

Mizah bütün toplumlarda bulunan bir kültür harikasıdır. Platon,
Aristotales, Thomas Hobbes, Charles Darvin, Sigmund Freud, Emmanuel
Kant, Arthur Koestler gibi büyük düsünürler, mizahın değerini ve kaynağını
topluma çesitli teorilerle sunmuslardır.
Birçoğu da, mizahın fonksiyonlarını açıklamak için çalısmıslardır.
Günümüzde hala mizahın fonksiyonel teorileri tartısılmaktadır. Yüzün
üzerinde mizah teorisi ortaya atılmıstır. Bunların çoğu su üç teori içine
girmektedir: Üstünlük Teorisi, Rahatlama Teorisi, Uyusmazlık Teorisi
(Susa, 2002: 49).

Üstünlük Teorisi
Üstünlük çok yaygın kullanımıyla beraber, kendini çok beğenme,
mutluluğunu artırma veya sağlamlastırma anlamlarında kullanılmaktadır.
Üstünlük duygusu ve mizah arasında sıkı bir bağ vardır. Pek çok mizah
durumunda yalnızca gülme ve hos vakit geçirme amacıyla değil,
karsısındakinden bir adım öteye geçme amacıyla da yapılmaktadır
(Vandaele ve Cetra, 2002: 223). Üstünlük teorisi en eski teorilerden olup
Platon ve Aristotales dönemine kadar dayanmaktadır. Üstünlük teorisi
mizaha kisinin çevresindeki statüsüyle iliskili olarak değerlendirilir. Teori
kaynağını, Aristotales’ in yazdıklarından almaktadır. Bu görüs; gülmenin
temelini meydana gelen komik bir durumun ardından birinin diğerine olan
zaferinde görmektedir. Bir baska deyisle; insanlar birinin düstüğü komik
duruma gülerken, kendilerini o durumun dısında tutarak üstünlük
duygusuyla hareket ederler.
Aristotales, gülmenin güçsüz ve çirkinlere karsılık doğduğunu söyler.

Kisi kendi üstünlünlüğü ile karsıdakinin
bedensel ve zihinsel kusurlarını karsılastırır. Etnik, ırkçı, karsı cinsin
zayıflığını ortaya koymaya çalısan sakalar bu kategoridedir (Coughlin,
2002: 19, Konning ve Weiss, 2002: 2).

Uyusmazlık Teorisi
Uyusmazlık teorisi kisilerin mantıksız, münasebetsiz yada
beklenmedik bir durumla karsılastığında ortaya çıkan komik durumu
açıklamaktadır. Kurallara veya beklentilere uymayan bir durumla
karsılasıldığında mizah ortaya çıkmaktadır. (Manning, 2002: 17). Bu teoriye
göre, sosyal veye statü vb. farklılıklar gözetilmeden mizah olusturulur
(Berger, 1987: 8). Birbirinden farklı iki fikir, düsünce yada durumun sürpriz
bir sekilde bir araya getirilmesiyle mizah meydana gelmektedir. Đnsanlar
aniden ortaya çıkan bir durumu, farklılıkları not ederler; eğer ortada
korkulacak bir durum yoksa bu teoriye göre mizahın olusmasına ortam
sağlanabilir. Bu teori idrak edebilme yetisine önem vermektedir. Kisi,
farklılığı kavramadan önce olayın normal seyrine hâkim olmalı ve akli
yeteneği değerlendirme yapabilecek kadar yeterli olmalıdır (Meyer, 2000:
313).

Uyusmazlık teorisini ilk Aristotales sunmus, ancak basarılı
olamamıstır. Teorinin ayrıntıları 18.yy sonlarıyla 19.yy. baslarında ortaya
konulmustur. En çok bilinen teoristleri Emmanuel Kant ve Arthur
Schopenhauver’dir. Kant’ın teorisi uyusmazlık ve rahatlama teorilerinin
birlesimlerinden olusan, duygusal olarak ilk defa sunulan bir teoridir.
Az sayıda insan, uygunsuzluklarda eğlenir ve güler. Bunun yerine cinsiyet
farklılıklarının ön plana çıkması, saldırganlık, abartma ve yineleme gibi
öğeler, komikliği en üst düzeye çıkarmaktadır. Birçok arastırmacı
uygunsuzluğun önemi konusunda tartısmakta, uygunsuzluğun mizahla olan
reaksiyonunun tutarsız olabileceğini savunmaktadır. Kargasa, korku, kaygı,
ilgi ve merak gibi hisler bunu engellemektedir. Baska bir değisle
uygunsuzluk mizahın önemli bir halidir, fakat yeterli değildir (Susa, 2002:
57).

Rahatlama Teorisi
Rahatlama teorilerinin değisik versiyonları eski literatürde de var
olmustur. Bu teoriler mizaha stres ve gerginlik atmanın farklı bir boyutu
olarak bakmaktadır. Gülme psikolojisi, önceki teorilerde Shoftesbury’e
kadar yer almamaktaydı. Ona göre, yetenekli insanların özgür ruhları,
kontrol altına alınmaya çalısılırsa, baskalarının zorlamalarına karsı koymak
ve rahatlamak için çesitli hareketler yaparlar. Bu hareketler komik veya
gülünç olabilmektedir. (Manning, 2004: 18).

Komik bir olay, artan gergin bir enerjinin rahatlamaya ihtiyaç
duymasıyla ya da insanın bu enerjiye ulasmasıyla ortaya çıkar.
Kisi kendi gülmesine engel olmaya çalısırsa daha çok gülmek isteyecektir. Gülme,
duyguların sinir sistemiyle karısmasından olusan enerji sekilleri olarak
belirtilmektedir. Bu enerjinin genelde kaygı ve gerginlikle açığa çıkması,
gülmeye neden olmaktadır. Gerginliğin körüklenmesi, komediyi ortaya
çıkarmaktadır ve gerginliğin artması da komedinin artmasına neden olur.
Utanma ve korku gibi, gereksiz ve istenmeyen duygular gülmeyle dağılır
(Susa, 2002: 57). Bu konuda en iyi bilinen teori Freud’a aittir.