Deli Sevdam
Rusların Orta Asya’yı İstilası
Altın Orda Devleti’nin yıkılmasıyla Kazan, Kırım,Ejderhan, Kasım ve Sibir gibi hanlıklar kurulmuştu. Buhanlıklar önceleri Rus knezlerini zor durumda bırakmıştı.Aralarında birlik sağlayan Ruslar, Batı’nın askerî tekniğinden ve Türk hanlıklarının kendi iç mücadelelerinden faydalanmasını bildiler. İlk olarak XVI.yüzyılda Kazan Hanlığı’nı ele geçirdiler. Bu durum diğer Türk bölgelerinin istilasını kolaylaştırdı. Ruslar XVIII.yüzyılın son yarısına gelindiğinde Türk hanlıklarınıntamamını ele geçirmiş oldu. XIX. yüzyılda KuzeyKafkasya ve Türkistan bölgesinde istila hareketlerinedevam eden Ruslar, Uygur Türklerinin yaşadığı DoğuTürkistan hariç Türk ülkelerinin hepsini işgal altına aldı.Türklerin bağımsızlık hareketleri Ruslar tarafından sertbir şekilde engellendi.XX. yüzyılın hemen başında Çarlık yönetimininbaskıcı idaresi Türklerden başka Rus olmayan diğer milletleri de harekete geçirmiş ve 1905 İhtilali çıkmıştır.İhtilalden sonra Türkler millî kültürlerini geliştirme imkânıbuldular. Bu sırada Yusuf Akçura ve İsmail Gaspıralı’nınçalışmalarının da etkisiyle 15 Ağustos 1905’te "Rusya Müslümanları I. Kongresi" gayrı resmî olaraktoplandı. Kongrenin ikinci ve üçüncü toplantısı 1906’da yapıldı. Bu çalışmalar sonucunda MüslümanBirliği Partisi kurularak Duma’ya temsilciler gönderildi.Baskılarını artıran Ruslara karşı Türklerde"Rusya Müslüman Türk Kavimlerinin HaklarınıKoruma Cemiyeti"ni kurarak uluslararasıalanda haklılıklarını duyurmaya çalıştılar. Buarada Rus Çarlığı’ndan siyasi ve kültürelhaklarının verilmesini istemişlerdi. Ancak buistekleri kabul edilmeyen "Çürkler 1916’da Millî İstiklal Ayaklanması’nı başlattılar.
Çarlık yönetiminden sonra kurulan geçicihükümet, tüm halkların kanun önünde eşitolduğunu ilan etti. Türkler, politik ve kültürelalandaki çalışmalarını hızlandırdı. 1-11 Mayıs1917 tarihleri arasında "Bütün Rusya Müslümanlarının I. Kurultayı" toplandı. Bir süresonra başlayan Sovyet istilasına karşı Türktoplumları ayrı ayrı mücadele vermek zorunda
kaldı