Jelibon
Sabar Devleti (Sabarlar)
M[IMG]http://www.nebuforum.com/images/smilies/nokta.gifdolunay S[IMG]http://www.nebuforum.com/images/smilies/nokta.gifdolunay 5[IMG]http://www.nebuforum.com/images/smilies/nokta.gifdolunay-6[IMG]http://www.nebuforum.com/images/smilies/nokta.gifdolunay yüzyıllarda, Batı Sibirya ile Kafkasların kuzey bölgesinde mühim tarihî rol oynadığı, çeşitli yabancı kaynaklardaki dağınık bilgilerin yardımı ile tespit edilebilen Türk topluluğu[IMG]http://www.nebuforum.com/images/smilies/nokta.gifdolunayBizans tarihlerinde, Sabar, Sabir, Savir; Ermeni, Süryanî, İslam kaynaklarında, sırasıyla Savır, Sabr, S(a)bir, Sibir vb[IMG]http://www.nebuforum.com/images/smilies/nokta.gifdolunay olarak adlandırılmaktadır[IMG]http://www.nebuforum.com/images/smilies/nokta.gifdolunay Sabarların İslav veya Moğol yahut Fin-Ugor menşeli olduklarına dair iddialar eskimiş ve bugün, onların Türk olduğu, gerek taşıdıkları ad, gerekse tarihî ve kültürel durumlarıyla anlaşılmıştır[IMG]http://www.nebuforum.com/images/smilies/nokta.gifdolunay
Çeşitli dillerdeki ses değişmeleri neticesinde, farklı şekillerde görülen adlarının esasını teşkil eden ve ancak Türkçe ile açıklanabilen Sabar kelimesi “sab+ar”dan (=sap-ar=sapmak, fiiline+ar ekinin ilavesiyle[IMG]http://www.nebuforum.com/images/smilies/nokta.gifdolunay Başka örnekler: Kazar, Bulgar, Kabar vb[IMG]http://www.nebuforum.com/images/smilies/nokta.gifdolunay) meydana gelmiş olup “Sapan, yol değiştiren, başıboş kalan, serbest” manasındadır ve Türklerde ad verme usulüne uygundur[IMG]http://www.nebuforum.com/images/smilies/nokta.gifdolunay Ayrıca, Sabarlara ait şahıs adları da Türkçe’dir: Balak, İlig-er, Bo-arık = Buğ-arık vb[IMG]http://www.nebuforum.com/images/smilies/nokta.gifdolunay
Sabarların erken tarihleri iyi bilinmiyor[IMG]http://www.nebuforum.com/images/smilies/nokta.gifdolunay Adlarının gösterdiği gibi, herhangi bir ana kütleden kopmaları bahis konusu ise, onların, asıl yurtları gibi görünen Tanrı Dağlarının batısı – İli nehri sahasında iken, Asya Büyük Hun İmparatorluğu’na bağlı topluluklardan biri olmaları icabeder[IMG]http://www.nebuforum.com/images/smilies/nokta.gifdolunay Sabarlara ait ilk kesin bilgi, 461-465 yıllarında Batı Sibirya kavimleri arasındaki büyük kımıldama ve geniş ölçüdeki göç hadiseleri münasebetiyle, Bizans tarihçisi Priskos (5[IMG]http://www.nebuforum.com/images/smilies/nokta.gifdolunay yüzyıl) tarafından verilmiştir[IMG]http://www.nebuforum.com/images/smilies/nokta.gifdolunay
Doğudan gelen Avar baskısı karşısında Sabarlar, yerlerini terk edip batıya yönelmişler, Altaylar-Ural dağları arası düzlüklerde (bugünkü Kazakistan bozkırlarının güney sahası) yaşayan Ogur-Türk boylarını yurtlarından atarak, Tobol ve İçim ırmakları çevresinde yerleşmişlerdir[IMG]http://www.nebuforum.com/images/smilies/nokta.gifdolunay Sabarlar, bu bölgede, yerli halkınkinden çok üstün kültürleri ile yüzyıllarca süren, derin tesirler bırakmışlardır: Tobolsk dolaylarında, Ob, Tura ve İrtiş boylarında Sabar, Saber (Tapar), Soper, Savri, Sabrei, Sıbır (Sı-vır) gibi yer ve kale adları yaygındır[IMG]http://www.nebuforum.com/images/smilies/nokta.gifdolunay Ay-sabar, Kün-sabar gibi şahıs adlarına da rastlanır[IMG]http://www.nebuforum.com/images/smilies/nokta.gifdolunay Tobolsk ahalisi, buranın en eski sakinlerini Sybyr, Syvyr diye anmaktadır[IMG]http://www.nebuforum.com/images/smilies/nokta.gifdolunay
Ayrıca, bu civar halkın masallarında ve kahramanlık hikayelerinde, Sabarlar, geniş yer tutar[IMG]http://www.nebuforum.com/images/smilies/nokta.gifdolunay Sabarları kendi büyükleri olarak kabul eden Ostiyaklar yanında, Vogulların da, sonraları tabiiyetine girdikleri Ruslara “Sa-per” adını vermiş olmaları, halk nazarında eski Sabarların üstün durumlarını ortaya koyar[IMG]http://www.nebuforum.com/images/smilies/nokta.gifdolunay Aynı sahada kurulduğu bilinen Sibir Hanlığı’nın (16[IMG]http://www.nebuforum.com/images/smilies/nokta.gifdolunay asır) başkenti de, Sibir adını taşıyordu[IMG]http://www.nebuforum.com/images/smilies/nokta.gifdolunay Bu kelime, zamanla çok geniş bir coğrafyayı ifade etmiştir (Sibirya)[IMG]http://www.nebuforum.com/images/smilies/nokta.gifdolunay Rusların, önce Sibir (İsker) şehrini ele geçirerek bölgeye verdikleri bu ad, Rus harekâtı doğuya ilerledikçe daha geniş sahaları göstermiş, böylece Sabar Türklerinin hatırası, günümüze kadar yaşamağa devam etmiştir[IMG]http://www.nebuforum.com/images/smilies/nokta.gifdolunay
Daha 503 yılında, Doğu Avrupa’ya doğru hakimiyetlerini genişleterek bir kısım Bulgar gruplarını idarelerine alan Sabarlardan, kalabalık bir kütlenin, 515 sonlarında İtil (Volga) – Don nehirleri arasında ve Kafkasların kuzeyindeki Kuban ırmağı boyunda yerleşmesi ve doğrudan doğruya Bizans ve Sasanî imparatorlukları ile temas kurması, Sabarların, Doğu Avrupa tarihinde ön safa çıkmalarına yol açtı[IMG]http://www.nebuforum.com/images/smilies/nokta.gifdolunay
İran-Bizans savaşlarının devam etmekte olduğu o yıllardan itibaren, hükümdar Balak (Belek?) idaresinde, büyük çapta askerî faaliyet gösteren Sabarların, Sasanîlerle anlaşarak, Bizans’a karşı savaştıkları (516), Ermeniye bölgesine akınlar yaptıkları ve arkasından Anadolu’ya girerek Kayseri, Ankara, Konya dolaylarına kadar ilerledikleri bilinmektedir[IMG]http://www.nebuforum.com/images/smilies/nokta.gifdolunay Bu münasebetle, Sabarların büyük savaş gücü ve bilhassa yüksek harp malzeme tekniği, Bizans’ta hayret uyandırmış görünmektedir[IMG]http://www.nebuforum.com/images/smilies/nokta.gifdolunay Prokopios’un ifadeleri ilginçtir:
“Sabarlar, insan hafızasının hatırlayabildiği zamandan beri, ne İranlılardan, ne Romalılardan hiç kimsenin düşünemediği makinelere sahiptirler[IMG]http://www.nebuforum.com/images/smilies/nokta.gifdolunay Öyle ki, her iki imparatorlukta fenci eksik olmamış ve her devirde muhasara makineleri yapılmıştır, fakat şimdiye kadar, bu “barbar”larınkine benzer bir buluş, ne ortaya konmuş, ne de onlar gibi kullanılabilmiştir[IMG]http://www.nebuforum.com/images/smilies/nokta.gifdolunay Bu, şüphesiz, insan dehasının bir eseridir”[IMG]http://www.nebuforum.com/images/smilies/nokta.gifdolunay
Balak’tan (ölm[IMG]http://www.nebuforum.com/images/smilies/nokta.gifdolunay 520′ler) sonra, onun yerine geçtiği anlaşılan dul hatunu Bo(ğ)arık, savaşçılığı, idareciliği ve güzelliği ile meşhur bir Türk kraliçesi idi ve “100 bin” kişilik Sabar ordusuna kumanda ediyordu[IMG]http://www.nebuforum.com/images/smilies/nokta.gifdolunay Bizans imparatoru Justinianos (527-565) çeşitli gümüş vazolar ve diğer zengin hediyeler karşılığında, Boğarık ile anlaşmayı tercih etti (528)[IMG]http://www.nebuforum.com/images/smilies/nokta.gifdolunay Bizans, yıllardan beri sürüp gelmekte olan Sasanîler savaşında, Sabarları, kendine dost ve müttefik yapmayı, daha uygun bir siyasî davranış saymış olmalı idi[IMG]http://www.nebuforum.com/images/smilies/nokta.gifdolunay
531 yılına kadar Bizans ile işbirliği halinde görülen Sabarlar hakkında, sonraki senelere ait açık bir kayda rastlanmamakla beraber, onların Şehinşah Anûşirvan (Adil) zamanında, Sasanîlerin Kafkaslardaki sürekli ve başarılı savaşlarında (bilhassa 545′de) hayli telefat verdikleri tahmin ediliyor ki, neticede bir askerî güç olmaktan çıkmışlar, üstelik 557′ye doğru Avarlar’dan da ağır bir darbe yemişlerdir[IMG]http://www.nebuforum.com/images/smilies/nokta.gifdolunay
Sabar sahası, az sonra, Karadeniz’e ulaşan Göktürk idaresine girmiştir[IMG]http://www.nebuforum.com/images/smilies/nokta.gifdolunay 576′da, Güney Kafkaslardaki hakimiyetleri, Bizans tarafından yıkıldıktan sonra, bir kısmı Kür nehrinin güneyine yerleştirilen Sabarların adlarına, 7[IMG]http://www.nebuforum.com/images/smilies/nokta.gifdolunay yüzyıl ortalarına kadar dağınık şekilde rastlanmakta ve bu tarihlerde, aynı bölgede büyük bir devlet olarak ortaya çıkan Hazarlar’ın esas kütlesini teşkil ettikleri, Hazar kabileleri olarak görülen Belencer ve Semender’in, aslında, iki büyük Sabar kütlesi olduğu anlaşılmaktadır[IMG]http://www.nebuforum.com/images/smilies/nokta.gifdolunay