Emeviler Dönemi

Emevi devletinin kurucusu Muaviye b. Ebusüfyanın soyu, Mekkeli Kureyş kabilesine bağlı Ümeyye ailesinden gelir. Emeviler, ailenin adından dolayı Beni Ümeyye olarak da anılır. Muaviye, Hz. Ömer döneminde 641’de Şam valisi olmuş ve bölgeyi denetimi altına almıştı. Muaviye, 656’da başa geçen Hz. Ali’nin halifeliğini tanımadı. Çünkü onu üçüncü halife Hz. Osman’ın katillerini cezalandırmamakla itham ediyordu. Ona göre suçluları cezalandıramayan bir kimse halife olamazdı. Hz. Ali, Şam valiliğine bir başkasını atayınca da aralarındaki çekişme büyüdü. Muaviye, Sıffin Savaşı’nda (657) yenilmek üzere olan askerlerinin mızraklarına Kur’an yapraklarını taktırdı ve böylece Hz. Ali’nin ordusunu durdurdu. Hilafet sorununu savaşla değil hakeme başvurarak çözmeyi önerdi. Ne var ki Muaviye’nin hakemi Hz. Ali’nin hakemini ikna ederek Muaviye’yi halife ilan etti. Söylenen şudur ki Hz. Ali’nin hakemi ile Muaviye’nin hakemi anlaştıktan sonra Hz. Ali’nin hakemi orduların önünde yüzüğünü çıkartarak Ali’yi halifelikten aldım der. Aynı şeyi yapması beklenen Muaviye’nin hakemi masadan yüzüğü alır ve ben Muaviye’yi halife yaptım der. Böyle ufak bir hile ile Hz. Ali halifelikten indirilmiş olur. Hz. Ali bu sonucu kabul etmemekle birlikte denetimindeki toprakları yavaş yavaş yitirdi ve bir süre sonra da öldürüldü.

Muaviye, Hz. Ali’nin 661’de öldürülmesinden sonra halifeliğini ilan etti ve böylece Emevi yönetimi başladı. Muaviye, halifeliğini tanımayanları sert bir biçimde bastırdı ve iç karışıklıklara son verdi. Ardından yeni fetihlere girişti. Emevi egemenliğini doğuda Hindistan sınırına, batıda Kuzey Afrika’ya, oradan da Güney İspanya’ya kadar yaydı. Yeni kurulan donanmayla 669-678 arasında Bizans’ın başkenti Konstantinopolis’i (İstanbul) ele geçirmek için seferler düzenlendi, ama başaramadı. Muaviye 680’de öldüğünde ardında güçlü bir devlet bıraktı. Artık halife bir kurul tarafından seçilmiyor, babadan oğula geçiyordu. Nitekim Muaviye’nin yerine oğlu I. Yezid halife oldu.

I. Yezid tahta çıktığında yeni bir halifelik sorunuyla karşı karşıya kalındı. Hz. Ali’nin küçük oğlu Hz. Hüseyin, halifeliğin kendi hakkı olduğunu ileri sürdü ve Yezid’in halifeliğini tanımadı. Yezid sorunu askeri yöntemlerle çözmeye karar verdi ve Hz. Hüseyin ile yandaşlarını 681’de Kerbela’da kıyıma uğrattı. Bu olay, İslam tarihindeki Sünni ve Şii mezhep ayrılığını da kesinleştirdi. I. Yezid, yaklaşık üç yıl iktidarda kaldı, ama İslam tarihine en acımasız halifelerden biri olarak geçti. I. Yezid’in ölümünden sonra 683’te oğlu II. Muaviye halife oldu. II. Muaviye’nin iktidarı yalnızca bir yıl sürdü. II. Muaviye ve önceki iki halife, Ebu Süfyan’ın soyundan geldikleri için Süfyaniler olarak anılır.

II. Muaviye’den sonra 684’te I. Mervan halife olarak Emevi Devleti’nde Mervaniler dönemini başlattı. Emeviler en parlak dönemini I. Mervan’ın oğlu Abdülmelik döneminde (685-705) yaşadı. Bu dönemde Irak ve İran’daki ayaklanmalar bastırıldı. Hindistan ve Orta Asya’da yeni fetihlerle devletin sınırları genişletildi. Süleyman’ın halifeliği sırasında Bizans İmparatoru III. Leon’un 717’de Emevi ordusunu ağır bir yenilgiye uğratması, Emevi Devleti’nin gerileme döneminin başlangıcı oldu. Araplar arasında kabile çatışmaları yeniden başladı ve "Mevali" denen, Arap olmayan Müslümanların merkezi yönetime karşı hoşnutsuzlukları arttı. 707-720 arasında halifelik eden Ömer b. Abdülaziz’in başlattığı yenileşme hareketleri de kalıcı bir sonuç getirmedi. Hişam döneminde (724-743), 732’de İspanya üzerinden Fransa’yı fethe girişen Emevi ordusu Poitiers’de (Puvatya) durduruldu. Emeviler Anadolu’da Bizans’a karşı üstünlüklerini de yitirdiler. Orta Asya’da Türkler, Kuzey Afrika’da Berberiler Emevi egemenliğine başkaldırdılar.

Son Emevi Halifesi II. Mervan döneminde (744-750) Abbasiler denetiminde gelişen muhalefet Emevi egemenliğini sarstı. Emevi Devleti’nin yıkılışında Ebu Müslim Horasani önemli rol oynadı. Sonunda Abbasilerin önderi Ebu’l-Abbas es-Seffah, Emevi egemenliğine son verdi ve Emevi hanedanının bütün üyelerini öldürdü. Bu kıyımdan canını kurtarabilen Abdurrahman, İspanya’ya kaçarak orada Endülüs Emevileri Devleti’ni kurdu.
…

Adem Kuşkulıu
Kayıhan Yayınları Genel Yayın Yönetmeni