Jelibon
Abbasiler
Hz. Muhammed’in (s.a.v.) vefatından (632) sonra, İslam dünyasını Hulefa-i Raşidin ve ardından da Emeviler (661-750) yönetti. Emeviler, Hz. Ali’nin öldürülmesiyle yönetimi ele geçirmişlerdi. Emevilerin iktidardan düşüşleri de aynı biçimde kanlı oldu. Hz. Peygamberin (s.a.v.) amcası Abbas Bin Abdülmuttalip’in soyundan gelen Abbasiler, Emevi yönetimine karşı ayaklanarak 750’de halifeliği ve iktidarı ele geçirdiler. Bu tarihten başlayarak Abbasiler 1258’e kadar İslam dünyasının büyük bölümüne hâkim oldular.
Abbasilerin ilk halifesi Ebu’l-Abbas’tır. Oğlu Mansur 754’te onun yerine geçti. Bu iki halife döneminde orduda Türk ve İran kökenliler önemli görevler üstlendiler. Halife Mansur, 762’de Bağdat’ı imar ederek başkenti Şam’dan buraya taşıdı. Abbasi Devleti Mansur’un torunu Harun Reşid döneminde en geniş sınırlarına ulaştı. Harun Reşid’in, dönemin güçlü ailelerinden Bermekilerle arası çok iyi idi. Bu aileden Yahya Bermeki ve iki oğlu, vezir olarak Abbasi Devleti’ni 17 yıl boyunca fiilen yönettiler.
Harun Reşid’in oğulları Emin (809-813), Memun (813-833) ve Mutasım (833-842) babalarının politikalarını sürdürdüler. Annesi Türk olan Mutasım, Türklerden özel bir askeri güç kurmuştur, Türkleri, yönetimde önemli görevlere getirmiştir. Daha sonra bu askeri gücün Bağdat’taki varlığı bazı huzursuzluklara neden olduğundan Samarra adıyla yeni bir şehir kurdurarak devlet merkezini oraya taşıdı. 838 yılında Bizans üzerine bir sefer düzenleyen Mutasım, devletin sınırlarını İznik’in yakınlarına kadar ilerletmiştir.
Halife Mutasım’ın yerine geçen oğlu Vâsık döneminde Türk emirleri askeri işlerin yanı sıra yönetimde de etkili oldular. Vâsık’ın ölümünden sonra Abbasi Devleti parçalanma sürecine girdi. Abbasi toprakları üzerinde Samaniler, Karahanlılar, Fatımiler, Tolunoğulları ve Hamdaniler gibi bağımsız devletler kuruldu.
İran’da hüküm süren Büveyhiler, 945’te Bağdat’a hâkim oldular. Bundan sonra Abbasi halifeleri Büveyhilerin izniyle başta kalabildiler. Halife Kâim’in (1031-1075) çağrısı üzerine Büyük Selçuklu Devleti Hükümdarı Tuğrul, 1031 yılında Büveyhileri Bağdat’tan çıkardı ve Abbasilere yeniden saygınlık kazandırdı.
Ne var ki Abbasiler eski askeri güçlerine ulaşamadılar ve Mustazhir dönemindeki Haçlı seferlerine karşı başarılı olamadılar. Büyük Selçuklu Devleti’nin parçalanmasıyla birlikte Abbasiler yeniden gücünü yitirdi. Cengiz Han’ın torunu Hulagu’nun yönetimindeki İlhanlılar 1258’de Bağdat’ı yakıp yıktılar, Halife Mustasım’ı ve yakaladıkları hanedan üyelerini öldürdüler. Böylece 508 yıllık Abbasi Devleti son buldu.
Halife Zâhir’in oğlu Ahmed Mısır’a kaçtı ve orada Memluk Sultanı Baybars’ın koruması altında halife ilan edildi (1261). Mısır Abbasi halifeliği, siyasi ve askeri yetkiden yoksun, yalnız dini otoritesi olan bir kurum gibiydi. Yavuz Sultan Selim 1517’de Mısır topraklarına girerek, halifenin yetkilerini ve Kutsal Emanetleri devralarak Mısır Abbasi halifeliğine son verdi.